VII
Tial, kiam aperas tiaj patriotaj manifestacioj,
kiel Tulonaj solenajhoj, kiuj kvazau nur el
malproksime, sed jam anticipe ligas la volon de homoj
kaj devigas ilin al tiuj kutimaj malbonfaroj, kiuj
chiam elfluas el patriotismo, — chiu komprenanta la
signifon de tiaj solenajhoj ne povas ne protesti
kontrau chio tio, kio silente estas entenata en ili.
Kaj tial, kiam sinjoroj jhurnalistoj presigas, ke
chiuj Rusoj kunsentas kun tio, kio okazis en
Kronshtato, Tulono, Parizo, ke tiu alianco estas
ligita por vivo kaj morto per volo de tuta popolo,
kaj kiam la rusa kultministro certigas la francajn
ministrojn, ke tuta lia subularo — rusaj infanoj,
scienculoj kaj verkistoj dividas liajn sentojn, au
kiam la estro de rusa eskadro certigas Francojn, ke
tuta Rusio estos danka al ili por ilia akcepto, kaj
kiam chefpresbiteroj respondas pri siaj pashtatoj kaj
certigas, ke la preghoj de l' Francoj por la vivo de
alta domo ghoje resonis en koroj de caramanta popolo,
kaj kiam rusa ambasadoro en Parizo, konsiderata kiel
reprezentanto de rusa popolo, post la tagmangho ortolans
a la soubise et logopedes glacees kun la kaliko
de champano grand Moet en la manoj diras, ke
la koroj de chiuj Rusoj batas unisone kun lia koro,
superplenigita per subita kaj ekskluziva amo al bela
Francio, tiam ni homoj liberaj de malsaghigho
konsideras kiel nian sanktan devon ne nur por ni, sed
ankau por dekoj da milionoj da rusaj homoj en plej
decida maniero protesti kontrau tio kaj deklari, ke
niaj koroj ne batas unisone kun la koroj de sinjoroj
jhurnalistoj, kultministroj, shiparestroj,
chefpresbiteroj kaj ambasadoroj, sed kontraue estas
plenaj je kolero kaj abomeno pri tiu malutila mensogo
kaj pri tiu malbono, kiujn ili konscie au nekonscie
disvastigas per siaj konduto kaj paroladoj. Trinku
ili Moet'on kiom ili volas, skribu artikolojn
kaj diradu paroladojn de si kaj por si, sed ni chiuj
kristanoj, konsiderantaj nin kiel tiaj, ne povas
allasi, ke chio, kion diras kaj skribas tiuj homoj,
ligas nin. Ne povas ni allasi tion tial, ke ni scias,
kio kashighas sub chiuj tiuj ebriaj ravoj, paroladoj
kaj chirkauprenoj, similantaj ne al firmigo de paco,
kiel oni nin certigas, sed pli al tiuj orgioj kaj
drinkadoj, al kiuj sin fordonas la malbonintenculoj,
pretigante sin al krimfaro.
VIII
Antau kvar jaroj la unua hirundo de Tulona
printempo — unu konata franca agitisto por la
milito kontrau Germanio — alveturis Rusion por
prepari franco-rusan aliancon, kaj estis che ni en
vilagho. Li alveturis al ni, dum ni laboris che
fojnfalchado. Reveninte hejmen dum la matenmangho ni
konatighis kun la gasto, kaj li tuj rakontis al ni,
kiel li militis, estis en kaptitejo, forkuris el ghi
kaj kiel li solene promesis, pro kio li evidente
estis fiera: ne chesi agiti por la milito kontrau
Germanio tiel longe, ghis la tuto kaj honoro de
Francio estos restarigitaj.
En nia rondo chiuj argumentoj de nia gasto pri
tio, kiom necesa estas la alianco inter Rusio kaj
Francio por restarigo de antauaj limoj de Francio,
ghia antaua potenco kaj honoro, kaj por nia asekuro
kontrau malutilaj projektoj de Germanio, havis
nenian sukceson. Al liaj argumentoj pri tio, ke
Francio ne povas trankvilighi tiel longe ghis ghi ne
reprenos la forprenitajn provincojn, ni respondis, ke
ghuste tiel same Prusio ne povis trankvilighi, ghis
ghi repagis por Jena, kaj se la revengho de Francoj
nun estos sukcesa, la Germanoj devos denove repagi,
kaj tiel senfine.
Al liaj pruvoj, ke la Francoj devas savi siajn
forshiritajn fratojn, ni respondis, ke la stato de
laboranta loghantaro de Elzaso-Lotaringio sub la
regado de Germanio apenau en io ajn farighis pli
malbona, ol ghi estis sub regado de Francio, kaj ke
pro tio, ke al kelkaj Elzasanoj estas pli agrable
aparteni al Francio ol al Germanio, pro tio ke al li,
nia gasto, estas dezirinde restarigi la laudon de
francaj armiloj, ne nur neniel valoras ekkomenci
tiujn terurajn mizerojn, kiujn kauzas milito, sed
pro tio oni ne rajtas oferi ech unu homan vivon.
Al liaj pruvoj, ke al ni estas facile tiel diri,
char ni ne spertis tion saman, kion Francio, kaj ke
ni ekparolus aliel, se de ni estus deprenitaj
chebaltmaraj provincoj, Polio, ni respondis, ke ech
de shtata vidpunkto la depreno de ni de chebaltmaraj
provincoj au de Polio neniel povas esti konsiderata
kiel malfelicho, sed pli vere tion ni povas konsideri
kiel bonajhon, char tio malpligrandigus la neceson de
militforto kaj de shtataj elspezoj; kaj de kristana
vidpunkto ni neniel povas allasi militon, char la
milito postulas la hommortigon, kaj la kristanismo ne
nur malpermesas chiun mortigon, sed postulas la
bonfaradon al chiuj homoj sen diferenco de nacioj,
konsiderante chiujn kiel fratojn. La kristana shtato,
parolis ni, komencante militon por esti konsekvenca,
devus ne nur forigi la krucojn de preghejoj, la
preghejojn mem shanghi en lokojn por aliaj celoj, al
pastraro doni aliajn oficojn kaj chefe malpermesi
evangelion *, — sed devas malkonfesi chiujn
postulojn de moralo, kiuj elfluas el kristana legho. C'est
a prendre ou a laisser, parolis ni. Tiom longe,
kiom la kristanismo ne estas detruita, logi la homojn
en militon oni povos nur per ruzo kaj trompo, kiel
estas farata nun. Ni vidas tiun ruzon kaj trompon,
kaj ne povas cedi al ili. Kaj char che tio chi estis
nek muziko, nek champano, nek io malsaghiganta nin,
nia gasto nur eklevis la shultrojn kaj kun al Francoj
propra ghentilo diris, ke li estas tre danka por la amika
akcepto, kiun li ricevis en nia domo, kaj ke li tre
bedauras, ke liaj pensoj ne ricevis tion saman.
IX
Post tiu interparolado ni iris al la
fojno-falchado kaj tie li, esperante che la popolo
trovi pli multe da simpatio por siaj celoj, petis min
traduki al maljuna, malsana kun granda hernio kaj
spite tio tre bona laboranto-vilaghano Prokopij lian
planon infiui Germanojn; lia plano estis kunpremi la
en mezo de Francoj kaj Rusoj trovighantan Germanon.
La Franco per gestoj montris tion al Prokopij, per
siaj blankaj fingroj de ambau flankoj tushante la
shvitan tolachan chemizon de Prokopij. Mi memoras la
bonaniman mokeman miron de Prokopij, kiam mi klarigis
al li la vortojn kaj gestojn de l' Franco. La
proponon pri premo de Germano de du flankoj Prokopij
evidente prenis kiel shercon, ne allasante la penson,
ke plenagha kaj klera homo povus kun trankvila
spirito kaj en neebria stato paroli pri tio, ke estas
dezirinde militi.
— Kio do, se ni lin de ambau flankoj premos,
— respondis li per sherco al la, kiel li pensis,
sherco, — al li restos nenien sin retiri; oni devas
ja al li ankau spacon doni.
Mi tradukis tiun respondon al mia gasto.
— Diru al li, ke ni amas Rusojn, — diris li.
Tiuj vortoj videble mirigis Prokopij ankorau pli
multe ol la propono pri chirkaupremo de Germano, kaj
elvokis iun senton de suspekto.
— Kies li estas? — demandis min Prokopij,
malkonfide montrante per la kapo mian gaston.
Mi diris, ke li estas Franco, richa homo.
— Kio do, pro kia afero ? — demandis Prokopij.
Kiam mi klarigis al li, ke li alveturis por elvoki
Rusojn al alianco kun Francio en okazo de milito
kontrau Germanio, Prokopij videble restis tute
malkontenta, kaj turnante sin al laboristinoj,
sidintaj che fojnamaso, severvoche, nevole esprimante
la sentojn elvokitajn en li per tiu interparolo kriis
al ili, ke ili iru rasti en fojnamasojn la ankorau
nefinrastitan fojnon.
— Nu vi, kornikinoj, ekdormetis. Iru antauen.
Kia nun tempo por Germanon premi. La fojno estas
ankorau ne forveturigita, kaj shajnas, ke de
merkredo oni iros rikolti, — diris li. Poste,
kvazau timante ofendi per tiu rimarko la fremdan
alveturintan homon, li aldonis, montrante pro bonkora
rideto siajn duone forputrintajn dentojn : — pli
bone venu al ni labori, kaj alsendu ankau Germanon.
Kiam ni finos la laboron, ni ekfestenos. Prenos
ankau Germanon. Estas ja tiaj samaj homoj.
Kaj dirinte tion, Prokopij deprenis sian manon de
forkego, sur kiu li sin apogis, metis ghin sur la
shultrojn kaj foriris al la laboristinoj.
— Ho, brava homo — ekkriis, ridante, ghentila
Franco, kaj per tio hhnis tiam sian diplomatan mision
al rusa popolo.
La aspekto de tiuj du tiel kontrauaj homoj —
brilanta per fresho, mallaco, eleganto de bone
nutrita Franco en cilindra chapelo kaj en longa tiam
plej moda mantelo, per siaj nelaboraj blankaj manoj
energie montranta per gestoj kiel oni devas kunpremi
Germanojn, — kaj la aspekto de malglata, kun
hauteroj en haroj, sekighinta de laboro, bruligita,
chiam lacigita kaj malgrau sia granda hernio chiam
laboranta Prokopij, kun siaj de laboro shvelintaj
fingroj, en malsuprenpendantaj pantalonoj,
disshiritaj bastoshuoj, pashanta kun grandega
fojnamaso sur forko sur siaj shultroj per tiu ne
maldiligenta, sed ekonomia je movoj irmaniero, per
kiu chiam movighas laboristo, — la aspekto de tiuj
du tiel kontrauaj homoj tiam multon klarigis al mi
kaj vive rememoris mi nun post Tulono-Parizaj festoj.
Unu el ili personigis chiujn tiujn per laboro de
popolo nutritajn homojn, kiuj poste uzas tiun popolon
kiel pafilegviandon; kaj Prokopij — tiun saman
pafilegviandon, kiu nutras kaj prizorgas tiujn
homojn, kiuj regas ilin.
* Rim. de l' trad. : Antau
ne longe la gazetoj anoncis, ke rusa cenzuro
forstrekis la citajhojn el Sur-monta Prediko.