ESTONTO DE LA INTERNACIA LINGVO

Nur tri jaroj pasis de post la analiza artikolserio en la E-revuo kaj Europo spirite komplete shanghighis. Ankau mia persona vivo en la ondegoj de la historio forfluis al antaue tute ne konjektitaj direktoj. Antau tri jaroj mi vivis en lando Jugoslavio kaj laboris en socialisma memmastruma entrepreno Internacia Kultura Servo. Nun mi estas civitano de shtato Kroatio laboranta en persona entrepreno "Inter-kulturo" (Societo kun Limigita Respondeco) en shtato Slovenio. Tamen mia esenca vivcelo ne shanghighis, mi daure baraktas en profesia vivo klopodante perlabori monon kaj kontribui al antauenigo de Esperanto kaj humanismo ghenerale. Kie do ni estas nun?

Europo denove en unu sia parto militas kaj tiu milito ankorau longe dauros en diversaj formoj. La kauzoj de la milito estas la ekonomia malricheco en regionoj identecmiksitaj. Forta ekonomia krizo en landoj, kie kune vivas diversreligiuloj, diverspopolanoj au alispecaj diversidentecaj grupoj chiam necesigas serchadon de kulpuloj por la kriza stato kaj oni elektas inter la malpli fortaj grupoj iun, kiun oni kulpigos. Tio kauzas fortan sendependighemon kaj aktivigas defendmekanismojn che la malpli grandaj. Nova Europo nepre konfrontighas kun novaj konsciighoj de etaj marghenaj grupoj, ne nur en malrichaj landoj. Belgaj flandroj kaj francoj, irlandanoj, bretonoj, baskoj, ech svisaj francoj kaj germanoj kaj multaj aliaj komencas timi, ke la krizo povus fortighi kaj ilia identeco estus serioze endangherigita. Tendenco al klara difrno de grupoj ghis nun ne agnoskataj estas tiel forta, ke ghi shanghos komplete la ideon pri unuforma kaj grandimperia Europo. La fakto, ke en la nuna Europa Komunajho oni tute ne pensas pri komunika lingvo montras, ke oni jam decidis en fermitaj rondoj de la grandpotencule pensantaj nunaj kreantoj de Europo, ke la lingva situacio jam estas decidita: la angla kun ioma eta rolo de la franca kaj la germana. Tamen ne okazos, kiel ili planis. La milito venigos en richan Europon novan kvantegon da senesperaj militrifughantoj neniam revenontaj kaj malgrau la limoj invados ghin kvantegoj da malrichaj orientanoj kun multaj lingvoj, sen mono kaj edukiteco por rapide adaptighi. Ili alportos novan grandan lingvan kaoson kaj identeckonfuzon.

Etaj novaj kaj malnovaj shtatoj de orienta Europo komencas rapidege konsciighi, ke iliaj lingvoj kaj nacia identeco estas multe pli forte endangherigitaj en la libera merkato ol en antaue de komunisma muro protektita areo.

La nova ekonomia malstabileco devigos ech la ghis nun shajne ne shanceleblajn okcidentajn shtatojn komenci serchi ankau en la lingva tereno pli racian kaj malmultekostan solvon, krome premitaj de la "etuloj" ricevi garantion pri egalrajteco. La afero de minoritatoj chiam pli akre sentighos. En Austrio oni agnoskis la statuson de minoritato al Vienaj hungaroj forkurintaj el Hungario en 1956. Post dek jaroj nepros tiamaniere agnoski la rajtojn de minoritato chie tra Europo al bosnianoj, al turkoj, albanoj...

Aliflanke la teknologio evoluas kun nekredebla rapideco kaj la komunikiloj faras miraklegojn. Ne nur richaj homoj povos nur post kelkaj jaroj esti servataj de komunikaj retoj, per kiuj oni estos chiumomente ligitaj kun kiu ajn en la tuta mondo. La DLT projekto, al kiu ni esperantistoj tiel multe fidis, malsukcesis. Tio montris, ke efektive mashinoj neniam povos tradukadi ghis grado, kiu estus ekonomie ekspluatebla. La homa lingvo restos la homa lingvo, transportilo de homa spirito kaj neniam komplete kaptebla en la reton de antauplaneblaj komputilprogramoj.

La potenculoj devos tre baldau komenci pensi pri la lnternacia Lingvo. Kie do estas la malfortaj punktoj de la nuna fronto de la angla? Ghuste en Europo kaj aparte che la multaj landlimoj inter shtatoj kun tre diversaj lingvoj. Kiel ekzemplon mi nur nomu la centran Europon. Slovenio, slava, limas kun kvar landoj de kvar lingvoregionoj kaj al chiu el ili eblas veni post ne pli ol 2-3-hora autoveturado. La austroj en landlimaj urboj povas praktike piede promeni al Slovenio au al Hungario, sed ili ne povas rilati al la tieaj homoj. Landlimaj ekspresaj komunaj E-kursoj jam okazas en tiu regiono. Lernante E-on infanoj kaj familioj amikighas kaj interkonatighas jam post nur kelkaj tagoj. La nuna valoro de la E-movado estas, ke ni en ghi facile atingas gravulojn en aliaj popoloj kaj rilatas facile al popoloj pli malgrandaj kaj tre foraj. Etaj nacioj bezonas konfirmon kaj pliproksimighon al similuloj. Literaturan intershanghon ni povas plirapidigi per Esperanto. (Ekz. el la estona oni nun tradukas al la slovena tra Esperanto.) En internaciaj aranghoj montru novan egalrajtan principon: oni parolu en kiu ajn nacia lingvo, sed la traduko okazu nur al Esperanto. En novaj etaj shtatoj estas eblaj pli facilaj kontaktoj al la politikaj pintoj (Baltio, Slovenio, Hungario, Slovakio ktp.). Tio donas la shancon aliri vere la ghis nun nealireblajn superajn shtatgvidantojn kaj konsciigi la shtatpintojn, kiuj havas rimedojn por antauenigi Esperanton.

Kiel? Unue montri, kion Esperanto povas, due klarigi kion eta shtato ricevus ekonomie per ghi kaj trie atingi la aplikon. Sed vi diros: ankau Jonas kaj Tito ne enkondukis E-on! Prave. Ili ne povis. Por fari iun ajn novan revolucian au gravan decidon oni devas havi subtenon de la plimulto de la popolo. Por tio oni bezonas iom da tempo. Sed eblas tion atingi rapide, uzante la amasajn informrimedojn: televidon, gazetaron k.a. Por engaghighi en milito oni unue komencas bombardi la propran popolon per informoj, kiuj kreskigas la subtenan tutpopolan atmosferon. Same eblas por Esperanto. Kial ne eblis antaue? Char kontraustaris fortegaj interesoj de la grandaj lingvoj, sed ilia forto en la alvenanta krizo rapide malgrandighas. Post la milito en eksa Jugoslavio denove okazos impetego al pacamaj movadoj kaj deziro kontakti aliulojn, sekve reekfloros Esperanto. Kion la malamikaj parolantoj de la serba respektive kroata lingvo el siaj ekonomie detruitaj landoj povos vendi? Nur sian idealan elparolon de Esperanto!

Esperanto-Revuo 1994