HENRYK
SIENKIEWICZ *
La mondfama pola verkisto —
Henryk Sienkiewicz — naskighis en la jaro 1846.
Fininte universitaton, li okupis sin per jhurnalista
verkado — verkis felietonojn kaj seriozajn
artikolojn en Gazeta Polska. Tamen jhurnalisteco ne
estis lia ghusta vojo, kaj kvankam liaj unuaj noveloj
ne vekis grandan intereson — la sekvantaj —
"Skizoj per karbo", "La maljana
servisto" kaj "Hanjo" turnis jam al li
strechitan atenton de legantaro.
En la jaro 1880 aperis negranda
novelo "Tatara kaptito", rakonto de brava
kavaliro el la 17a jarcento, kaj en 1883 aperanta en
unu gazeto varsovia kaj en unu krakova "Per
fajro kaj glavo" vekis por li gheneralan
entuziasmon; kiam tiun chi verkon sekvis baldau la du
aliaj partoj ie la granda trilogio: "La
diluvo" kaj "Sinjoro Volodijoski" —
la publika opinio aklamis lin majstro de polaj
verkistoj.
Ghi estis prava. La formo de la
trilogio estas vere senkompara. Leganto kvazau vivas
en la priskribita epoko, audas la tiaman lingvon —
antau liaj okuloj kalejdoskope sinsekvas dueloj,
bataloj, sieghoj, superhomaj heroajhoj kaj idiliaj
scenoj. Ghi estas verko inda je Homero, kies influo
estas ofte klare sentebla.
Sed ne sole tial la trilogio estas
tiel alte shatata. Ekzistas ankau alia kauzo.
Ghi aperis dum malluma nokto, kiun
pola nacio travivadis post la malsukcesa ribelo en la
jaro 1863. Tio estis epoko de griza, premanta
pozitivismo, de malgaja zorgo pri chiutaga pano, tio
estis epoko de rezignacio je la altaj celoj de
libereco. Kaj kvazau sunradio aperis tiam la granda
verko de Sienkiewicz. Ghi estis esperplena voko, kies
ehho ne pereis, sed vekis dormantajn korojn kaj
senchese ilin vigligadis.
En la trilogio Sienkiewicz
priskribas militojn, kiujn Polujo travivis en 17 a
jarcento. La granda regno jam estis tiam falanta.
Chiuflankaj dangheraj malamikoj kaj la plej danghera
el chiuj — indiferenteco kaj malnobligho de la
propraj civitanoj — survershis Polujo-n, kvazau
diluvo. Tamen la verko pruvas, ke, kiel diras unu el
herooj de la trilogio, Zagloba, "ne ekzistas
tiaj dangheroj, el kiuj viribus unitis kaj
kun dia helpo oni ne povus sin savi".
En la trilogio historiaj faktoj
miksas sin preskau nedisshireble kun produktajhoj de
richa fantazio de la autoro. Liaj herooj amas,
batalas, venkas — bruligas flamojn en koroj kaj
premas larmojn en okulojn de legantoj. La granda
verkisto kreis kaj inspiris vivon al aro da tiutempaj
kavaliroj. Jen estas en "Per fajro kaj
glavo" Skshetuski — la kavaliro sen riprocho;
jen la heroo de "La diluvo" — vivplena,
bravega, vehemenca Kmicic; jen la brava kolonelo
Volodijoski, la Hektoro de Kamjenjec. Krom ili —
multaj aliaj, antau chio — humor-plena, ruza
Zagloba, "nomata Uliseso", granda blagisto;
kozaka komandanto, pasia kaj revema Bohun; dolcha kaj
pia fortegulo Podbipjenta; bela Heleno; perfidaj
princoj Radzivil; nobla Alenjo, kuragha Banjo,
sovagha tataro azia... En tiu mallonga skizo citi kaj
karakterizi chiujn ne estas eble.
Post la trilogio kontraste venas
"Sen Dogmo". Sen dogmo vivas heroo de tiu
chi romano, Ploshoski, subtila, inteligenta
skeptikulo, "senofica geniulo", homo
malforta, kiu pro sia malforteco kaj memanalizado
perdas sian felichon kaj pafmortigas sin.
La tragedio de Ploshoski estis
averto por la socio, en kiu tiaj tipoj komencis
aperadi chiam pli ofte; ghi estis averto kontrau
"la slava senprodukteco".
Al tiu tipo en la sekvanta romano
"Familio Polanjecki" estas kontraustarigita
Polanjecki. Tiu chi vivoplena kaj energia negocisto
tute ne estas idealo; sed Sienkiewicz ne celis
prezenti idealojn — li pentris vivajn homojn.
Komparante sin mem kun Ploshoski, Polanjecki
konfesas, ke la unua estis pli subtila, kvazau farita
el pli delikata argilo — sed li, Polanjecki, estas
homo, kiu taugas pii bone por reala vivado.
Krom tiu chi chefa persono en la
romano vivas ankau multaj aliaj, prezentante richan
galerion de majstre skizitaj tipoj. Tie estas maljuna
egoisto Plavicki; advokato-aferisto Mashko; mistikulo
Vaskoski, poeto Zaviloski, honesta Marinjo, nobla
sinjorino Emilino, Linjo, pastela, kormalsana infano,
kaj miltaj aliaj.
Intertempe Sienkiewicz verkas
novelojn. Lia penso turnas sin al antikvaj tempoj.
"Ni sekvu Lin" estas anonco de la grandioza
verko, kiu, tradukita al diversaj lingvoj, famigis la
nomon de la autoro en la tuta civilizita mondo.
"Quo Vadis" estas romano
el tempo de Nerono. La potenca imperio jam estas
falanta. Furioze dibochas Nerono kaj liaj korteganoj
— aro de timemaj, malnoblaj flatuloj. Falas kapoj
de lastaj veraj romanoj, amase pereas kristanoj —
kaj dume malsupre, sur la grundo, inundita per sango
kaj larmoj, kreskas mallaute, sed chiam pli potence,
la semajho de Petro.
En tiu chi romano luktas du medioj:
la kristana kaj la idolana.
Vinicius, fiera patricio, amas
kristaninon Ligian. La amo tiel shanghas lian animon,
ke li, kiu komence imagis, ke Fortuno havas devon
plenumadi chiujn liajn dezirojn, ekvidinte Ligian sur
la dorso de la sovagha besto, senkonscia pro doloro,
ripetas sole: "mi kredas, mi kredas, Kristo,
kompatu!"
Tute alia tipo estas Petronius, arbiter
elegantiarum, subtila patricio, homo pli nobla
ol la tuta chirkauantaro de la imperiestro. Seneka
diras pri li al Aulus Plaucius: "se vi volus
konvinki lin, ke li agis malbone, vi vane perdus la
tempon. Pruvu, ke lia ago estis malbela — tiam li
ekhontos".
Bonege li pentras Nerono-n, la
malnoblan patrinmortiginton kaj senvaloran poeton,
bruligantan sian patro-urbon, por vidi brulon kaj
priskribi la pereon de Trojo.
Kontrau Nerono, la antikristo,
staras sankta Petro kaj aro da kristanoj. Nerono
pasis, kiel pasas ventego, fulmotondro, brulo, milito
au pesto — kaj la baziliko de sankta Petro ghis nun
regas de la Vatikana altajho al la urbo kaj al la
mondo.
La verko estas plena de grandiozaj
priskriboj. Jen estas la festeno che Nerono, jen la
festeno sur lago de Agrippa, terura brulo de Romo au
amasa martirado de kristanoj. Krom tiuj amasaj scenoj
estas aliaj, same potencaj, kiuj restas en mensoj de
legantoj, kvazau gigantaj bildoj au skulptajhoj.
Sufichas citi unu: la savon de Ligia, ligita al la
kapo de la sovagha besto.
La interesa agado, neordinara
plastikeco kaj majstra prezento de la medioj faras
"Quo Vadis-on" unu el plej grandaj verkoj
de la pasinta jarcento.
Post "Quo Vadis"
Sienkiewicz revenis al la naciaj temoj.
Aperis "La
kruckavaliroj". En tiu chi verko, — en la
mezocentjara epoko — la homoj estas pli severaj ol
en la trilogio, iafoje ech krudaj. Tie chi ankau
historiaj faktoj kaj personoj miksas sin kun la
imagitaj de la autoro — prezentante Polujo-n en
momento de ghia plej granda vivoforto.
Oni devas citi ankau la belan
rakonton por junularo: "En sovagha arbarego kajh
dezerto" — historion de du infanoj forkaptitaj
kaj forkurantaj de siaj kaptintoj.
Krom la nomitaj verkoj Sienkiewicz
estas autoro de multaj noveloj **. Bonega kaj plastika, ofte humora
karakterizado de personoj (ekz. La maljuna servisto),
profunda sento de homa doloro (La Lanternisto,
Janko-Muzikanto ktp.), ironio, iafoje ech pikema (La
Sahemo), brila humoro (Shi, la tria), granda kompreno
de psikaj statoj kaj neordinara plastikeco chie kaj
chiam lasas facile rekoni la autoron de la trilogio
kaj Quo Vadis.
Sienkiewicz mortis sur fremda tero,
en Vevey, en Svisujo, en la jaro 1916, ne ghisvivinte
la veran liberighon *** de lia
patrujo. Kaj por tiu chi afero la autoro de la
trilogio meritis pli multe, ol multaj aliaj,
batalantaj per batalilo. Komprenis tion la pola
popolo: en la jaro 1924 lia korpo estis venigita
patrujon kaj entombigita en la Sankt-Johana katedralo
en Varsovio.
Lidja Zamenhof.
* Elparolu:
Sjenkjevich.
** En esperanta
traduko aperis: "Ni
sekvu Lin", "Che la fonto", "Shi,
la tria", "Lanternisto", "Janko-Muzikanto",
"Kio okazis foje en Sidono", "La jugho
de Oziriso", "Du herbejoj", "Estu
benita".
*** Ghi okazis en 1918
jaro. La tiel nomata "proklamo de pola regno"
en 1916 jaro de germana kaj austria registaroj ne
prezentis ankorau liberigon de Polujo.