Jaanus penas pensi pri si kaj la patrujo. Li estas pashtinta brutojn en aliaj bienoj, pliaghighinte laboreginta kiel servisto, li ne havas esperon farighi iam mastro kaj etendi la piedojn sub propra tablo (se eble nur ne ighi bofilo de iu mastro, kiu havas tute kriplan filinon). Li deziras el la tuta koro bonon al Estonio, kiu estas same malfelicha kaj havas same malmulte da esperoj kiel li mem. Li amas la patrujon en natura maniero, malegoiste kaj sincere, kiel shtonepoka homo amis sian kavernon. La patrujo estas por li tre proksima, kara persono, kies ghojojn kaj malfelichojn li partoprenas. Konstante regadis chi tie perforto, regas ankau nun, kaj tiuj, kiuj esperas doloron kvietigi per doloro, neniam sukcesos enkonduki justecon.

"Estonio devus farighi memstara," li diras. "Mi distribuus la teron inter chiuj egale, al chiu parcelon, faru li tie, kion ajn li volas. Chiu devus vivi sian propran vivon. Devus havi ankau sian fornon, sur kiu li dum pluva vetero povus sekigi la piedtukojn."

"Tiu penso vere ne estas tre malbona," oscedas Edgar, kaurante sur la greno, kun la kapo apogita sur la manoj. "Sed nuntempe tio estas utopio. "Kion lup' en busho tenas, tio jam en ventron venas."

Jaanus suspiras.

"Jes, nia afero estas malbona," daurigas la mastrido. "Se ni nun ne mobilizighos, oni arestos nin, kaj punkto! Kaj kiam la rusoj revenos, komencighos la vojagho al Siberio."

"Interese, chu komencighos?"

"Tio estas pli ol certa. Ni ne povos tion eviti, nia vivo estas kiel naghado en senborda maro. La tuta popolo estos forshirata de la hejma grundo kaj veturigata al fremda lando."

Jaanus prenas el la botelo gluton da brando.

"Mia patro diris, ke la richuloj tion plene meritis, kiam en la kvardekunua jaro oni iom tauzis ilin. La bienuloj farighis tro fieraj..."

"Ni havis ja malmulte da richeguloj... Sed kion estis farinta ekzemple instruisto Pedak, ke li estis deportata?"

"Certe estis, char oni deportis lin."

"La afero ne estas tiel simpla, kiel vi opinias. Temis pri lauplana ekstermado de la estona popolo," klarigas Edgar malgaje.

Jaanus almanghas de sur la papero viandon kaj panon, vishas per la mano la bushon kaj diras pli abrupte ol necese:

"Prefere observu, kion faras la Sindefendo. Chu vi komputis iliajn viktimojn? Sole en nia regiono estas ses homoj mortpafitaj au arestitaj. Ankau hodiau, antau nelonge, Paul de Kao iris kun siaj viroj al kaptoperacio."

"Ni kalkulos la viktimojn post la milito, se ni konservos la vivon. Tiam ni havos pli multe da faktoj..." Edgar peze turnas sin sur la alian flankon. "Nia instruisto de la latina lingvo ripetadis pasintjare preskau en chiu leciono: praeterita meminisse juvabit".

"Kion tio signifas en nia lingvo?"

"Rememorante malfacilajn tempojn estas pli facile elporti la malfacilecon de la estanteco."

"Chu pli bona tempo entute venos plu?"

"Mi ne scias, Jaanus, mi ne scias..." Edgar rulas la botelon en la mano. "Venu, kio venos, ni tute egale kapablas nenion shanghi. Nin oni neniam demandas, kion ni volas au kiuj ni estas. Ni ne estas plu mastroj en nia hejmo. Sed verdire ni taugas por servi neniun el tiuj du partioj - nek fashismon, nek komunismon. Ni estas edukitaj en moderna nacia spirito, kun idealoj de memstareco. Tio estas en ni kiel sunlumo, kiel bela fabelo, restonta por la tuta vivo. Chu ne?"

"Pri pano de servisto ne revas fabelisto."

"Kara amiko, neniam venos tia tempo, kiam chiuj estas kontentaj. Neniam, memoru tion. Chiu strebas al pliboneco, sed tute bonan neniu atingos."

"Kia senco estas do en tio, ke ni entute baraktadas?" dubas Jaanus. "Chio iru do tiel, kiel ghi iras."

Edgar ne scias, kia senco estas en tio, ke oni baraktadas, li ne estas matura por profundsencaj konkludoj. Li estas vivinta la vivon de lernejano, leginta kelkion, kisinta du-tri knabinojn, trinkinta aldone al seka manghajho per sakarino dolchigitan teakvon kaj sporte skiinta. Kaj nun lia tempo finighas, same kiel por chiuj, kiuj naskighis en la sama jaro kiel li kaj ricevis mobiliz-ordonon. Greno kaj sango renkontighis kvazau du nepereemaj simboloj. Sango nutras grenon kaj greno la sangon; la kateno el sango kaj greno retenas la popolon che ghiaj marchoj kaj altajhetoj. Ree venis la mikelfesta buchotago kaj chi-foje la junuloj estas la virshafoj.

Edgar ekparolas pri alia temo, trovante al siaj zorgaj pensoj konsolon en simplaj chiutagaj aferoj.

"Tiu chi hordeo estas de la kampo malantau la arbaro," li diras. "Chu vi memoras, estis varmega junia tago, kiam ni tie sub la betuloj la unuan fojon vidis unu la alian. La brutaro estis sur la senkulturejo, mi havis trumpeton, faritan el alnoshelo, chu vi memoras?"

Jaanus akceptas la botelon. "Mi kvazau memoras."

"Kaj vi havis el shnuro faritan jhetilon."

"Jes, vershajne mi havis."

"Ni tuj amikighis. Kune ni kunpelis la brutaron. Davido kaj Goljato," ridas Edgar.

Ankau en la lernejo ili estis siatempe nomataj Davido kaj Goljato. Goljato estis kompreneble la grandosta kaj forta Jaanus, kiun per sia forto superis nur la filo de la vidvino en la hubula kabano de Sirgaste, knabo kun malbona komprenkapablo, kiu en la kvina klaso post pasko chesis frekventi la lernejon. Vere, ili neniam provis, kiu el ili estas la plej forta. Alfred el Keeruti estis multe pli agha, jam deksesjara, kaj konsideris Jaanus bubeto, kun kiu serioze lukti tute ne valoras. Edgar estis Davido, ankau muziki li scipovis, estis heredinta tiun talenton de la patro. Vere, li ne fingrumis harpon kiel la biblia Davido, sed kompense li jam de la knabagho ludis klarneton en la orkestro de la societa domo kaj dum la datreveno de la respubliko oni povis vidi lin inter la ludantoj de la nacia himno. Nur en unu rilato ili ne similis al la bravuloj de la biblia historio - ili neniam kverelis inter si. Tute male, ili chiam kaj en chio subtenadis unu la alian, pri kio oni tre miris, char Edgar estis dorlotita kaprica knabo, plie mastrido. Jaanus progresis en la lernado pli malbone kaj Edgar devis lin de tempo al tempo helpi en pli ol unu lernofako.

"Mi memoras nur tion, kiel ni che la arbarrando starigis nin sur la kapo," diras Jaanus. "Vi sukcesis en tio chiam pli bone."

Edgar enigas sian manon profunden en la varman susurantan grenon, levas manplenon da grajnoj kaj faligas ilin tra la fingroj en la konusan amason. Tiu ludo logas lin, li ghojas kiel infano.

Kaj efektive ili estas ankorau duone infanoj. La konfirmacion ili tamen trapasis. La konfirmacio kaj Vilma - jen la ghis nun plej grandaj travivajhoj de Jaanus. Kiel li povis nun, kiam li havas vaporon en la kapo, forgesi Vilma? Chi tie en la angulo, sur la pelto shi estis inter liaj brakoj, kaj tio ja signifas ion. Shia kapo estis tie che la muro, kie ech nun ankorau estas konkavajho en la peltmaniko. Pro la brando, milito kaj amo Jaanus vole-nevole emociighas. Automate li mordas rostitan porkajhon kaj panon, por ke la akra gusto de brando forighu el la busho. Interese, chu Vilma hodiau ankorau revenos, kiel shi promesis? Jaanus chiuokaze atendos.

Kompreneble li ghojas, ke Edgar venis por viziti lin. Kvankam de post tio, kiam la mastrido eklernis en la urbo en gimnazio, ili iom fremdighis unu al la alia. Edgar hejmen veninte chiam vizitadis lin, ne fierighis, sed ilia interparolado lamas, ne iras glate, ili havas nenion, pri kio pli detale paroli, unu estas laborulo, la alia lernanto. Jaanus avide auskultis, kion la mastrido parolis, ne kuraghante mem ion diri, timante, ke la simpla vivo, kiun li vivas, eble ne plu multe interesas la urbanon. Nur la rememoroj el la pashtista vivo kaj lernejo proksimigis ilin unu al la alia, char tien ne penetras la amara sperto de la posta vivo kaj tie estas ankorau libereco kaj sengheneco.

La kapoj de la junuloj varmighis pro la brando kaj ankau interparolintaj ili estas jam sufiche. Ekstere intertempe tute mallumighis, la sensona, senviva autuna vespero absorbas chion. La bieno dronas en la malseka langvora mallumo kvazau insuleto sur marfundo. La senfoliighintaj arboj en la korto silentas, la brutoj vochas malvigle en la brutejo kaj koto plaudas sub la piedoj de domano, kiu iras inter la brutejo, stalo kaj loghdomo. Sed nemulte da homoj restis jam en tiu chi bieno. Roosi, la silenta floro de Taavet, antau pluraj jaroj mortis de brustkancero kaj estis forportata el Aiaste, kiel ili chiuj finfine estos forportataj de chi tie. Shin anstatauas vigla maljuna fraulino, servistino kun la nomo Miili, kiu mastrumas en la bieno. Shi klopode laboras en Aiaste jam jarojn, kaj multaj homoj, eble ankau Taavet mem, konsideras shin la mastrino.

Jaanus levighas oscedante de la pelto; la grajnoj estas sekaj, jam estas tempo por ensakigi ilin. Mankas kauzo por prokrasti tion - la sakoj estas amasigitaj en la angulo kaj ankau sak-tenanto cheestas. Ili do eklaboras. Jaanus shovelas per ligna shovelilo fervore grajnojn en sakon. Edgar staras kiel apostolo de obskurantismo kun dorso turnita al la lanterno kaj levetas de tempo al tempo grandan multfaldan dubushelan sakon de la patro. Grenpolvo tiklas iliajn gorghojn, la flamo de la laterno flagras kaj eligas densan fumon, char la petrolo estas malbonkvalita.

Jaanus subite ekmemoras mirinde klare sian fraton, kiu en la kvardekunua jaro estis mobilizita en la Rughan Armeon. Liaj vestoj chiam odoris je rezino, la manplatoj estis nigraj, kvazau tanitaj de arbara laboro. Jaanus kvazau vidas, kiel li antau foriro al festo sur la kamomila tapisho de la korto per pumpilo, sible tralasanta aeron, plenigas la pneumon de la biciklo. Al li memorighas la karakteriza kapteno de la frato, kiam oni parolis kun li, kvazau li kunsentante auskultus ion por aliaj nepercepteblan, nur al li sola kompreneblan. Ech la stranga kutimo de la frato komence manghi sekan griajhon kaj poste per unu gluto altrinki glason da lakto memorighas al li.

Chiuj tiuj bildoj sinsekve rapide traflugas lian kapon. Sed, strange, kiam li kelkfoje vespere rigardas en "Postimees" la malklarajn fotojn, prezentantajn fajron krachantajn germanajn malproksimen pafantajn kanonojn kaj legas militinformojn "pri furioza batalado kontrau bolshevikoj", li neniam pensas pri la frato, kontrau kiu tiuj tuboj estas ie en Ruslanda arbara densejo direktitaj. Nur kiam li laboras, li ekmemoras pri la frato, jes, nur tiam.

"Kion vi, Jaanus, farus, se sur la fronto subite Endel ekaperus antau vi?" demandas Edgar subite.

Jaanus ektremas. "Jhus mi pensis pri li," li konfesas. "Strange, ke samtempe... Vi volas scii, kion mi farus! Antau chio mi salutus."

"Chu vi batalus kontrau li?"

"Mi ja ne estas ankorau sur la fronto," evite respondas Jaanus.

"Sur la fronto," moke ripetas la mastrido akre. "Kiam vi atingos la fronton, chio devos esti jam klara. Tie oni ne lasos vin longe pripensi."

Jaanus trenas plenan grensakon trankvile al la muro.

"Unu la alian mortigi ni ne intencas, tion ili ne pensu," li diras malrapide.

"Chu vi opinias, ke tio estas tiel simpla - ne intencas mortigi?..."

"Ni ja ne estas murdistoj."

Edgar esplore rigardas la filon de la mashinisto.

"Idoj de la sama patro, pro kio ni malpacu," aldonas Jaanus, per la shovelilo kunrastante la grajnojn sur la lado. "Ni faris unu al la alia nenion malbonan."

"Tiel estas, sed vi militas por malsamaj ideoj."

Jaanus diras nenion. Ideoj, li pensas ainare, ni devas morti por ideoj, por bela vorto, kiu estas preskau same bela kiel la vorto "amo". Kaj Jaanus ree devas pensi pri Vilma, pri shiaj haroj, kisoj kaj korpo, kies varmo ankorau ne forlasis lian korpon. Dume Vilma certe trovis la ciganon kaj informis lin. Se shi lin ne trovis, nenio estos farebla. Ili faris chion, kion ili povis, kaj iliaj koroj estas en tiu afero puraj kiel jhus brosita lampo-cilindro.

"Jaanus, chu vi havis iam antausentojn, kiuj poste realighis?" demandas Edgar tenante la sakaperturon.

Jaanus ne respondas tuj, ree plenigante la shovelilon li penas kolekti la pensojn.

"Jes, havis," li fine respondas.

Edgar shajnas serchi vortojn, evidente li havas ion tian, kion ne estas eble tuj klarigi.

"Mi ne scias, chu al vi valoras paroli pri tio," li komencas malcerte. "La postmorgauan komisionon ni neniel povos eviti, kaj se ni ne kashos nin au ne fughos al Finnlando, ni certe estos sendataj al la fronto."

"Vershajne," konfirmas Jaanus. "Se nur ni ne injektos al ni petrolon en kruron."

"Tion mi ne faros. Mi ne volas difekti mian sanon!"

"Mia patro diris: iru kun ili, okazu kio ajn, longe vi ja ne povus kashi vin kaj eviti registaran ordonon. Ni estas malrichaj, ni ne havas eblecon por provizi vin. Via afero estas alia, via patro povos nutri vin ankau en la arbaro, vi havas bienon kun tri chevaloj."

"Ni vidu, kio okazos," diras Edgar enpensighinte. Hejme ili decidis ankorau nenion. Taavet dubas kaj lia hezitado infektis ankau la filon. "Mi havas tian antausenton, ke tiu chi estas la lasta autuno, kiun mi povas pasigi hejme."

La konfeso de la amiko forte timigas Jaanus. Por almenau iom mildigi la malbonaugurajn vortojn de la mastrido li diras senpripense:

"Post la milito ni revenos."

Edgar ridetas malgaje kaj esploras sian fantomecan ombron sur la muro de la sekigejo. Ili havas tri vojojn - au en arbaron, al Finnlando au en la germanan armeon. Finnlando estas malproksime, la veturo tien estas ligita kun dangheroj, krome neniu scias, kio atendas ankau tie. La arbaro Varsamets komencighas che la limo de la bieno, ghi ne estas tre densa, sed iom da rifugho oni trovos ankau tie. Nur unu afero zorgigas lin - kie esti au kashi sin dum frosto, ronghu arboshelon kiel leporo. Ili estas ja en chefronta ariero, kie en chiuj lokoj svarmas militistoj, oni povos kapti ilin kaj tiam la afero estos tre malbona - au en malliberejon au al la fronto.

Greno fluas susure en la sakon. Jaanus kunfaldas la sakaperturon kaj nodligas ghin per shnuro, prenas post tio el la amaso novan striitan sakon, malfermas ghian gorghon, kiu estas malluma kaj malcerta kiel la sorto, plenigota per homvivoj, per homgreno.

En sia elektado ili estas malhelpataj de moralaj skrupuloj. La edukado preskribis al ili senprotestan obeemon, feran, neflekseblan devosenton. Militservo estas por kamparano samspeca devo kiel al lia prapatro servuto en la nobelbieno. Ankau la superaj voktoj estas preskau la samaj - nepoj de la iamaj baronoj, kiuj en la nobelbienaj staloj skurghis iliajn prapatrojn. La historio trairis rondon, kvankam ghi tute ne estas plena rondo, sed ankau tio plu ne helpas. La sento, ke oni devas plenumi ordonojn, enradikighinta dum jarcentoj, estas la sola firma, fidinda forto, je kiu esperas la donantoj kaj la efektivigantoj de ordonoj en tempo, kiam chiuj sentoj kaj valoroj estas senespere falsigitaj. Kaj ili ne eraras en siaj kalkuloj.

Kiam la avoj de Jaanus kaj Edgar che la nova lokomobilo kun ghiaj brilantaj kupraj kranoj legis gazeton kaj ghojis pri la bela autuna tago, ili havis ankorau multajn esperojn kaj puran koron. Idealo de bela, perfekta vivo briletis kiel felicha fabel-lando en ilia subkonscio. Chu ghi ne estis ankau por la nuna generacio iama ora epoko, perdita etika paradizo, kiun estas neeble restauri, same kiel certan periodon de la homa vivo? Char poste la revoj efektivighis, komencighis la mamona danco chirkau la lokomobilo kaj la manghotabloj, singravigado kaj fanfaronado, tra kiu vidighis malbonaugura komenco de la fino - ekonomia maturigho. Kaj la brilinta kaldrono senespere rustighis, kiel la amikeco inter malrichuloj kaj richuloj.

Venis la tempo de sango kaj mensogo; ghi influas ruinige ankau ilin. Trompo, perforto kaj koruptado chie disvastighas, chiuj volas vivi je kiu ajn prezo, malantau buntaj deklaracioj pri principoj furiozas malnobla persona venghemo, la okuloj de la diino de justeco estas pro sango blindaj. Chio firma kaj rnorala estas disfalonta, chie embuskas danghero.

Ankau tiuj chi junuloj estas kvazau musoj antau eniro en kaptilon kaj ili antausentas, ke ili ne evitos la kaptilon, tute egale, kiun el la tri vojoj ili elektos. Difekti la sanon malpermesas ilia sana kamparana vivkoncepto; restas sole pereo, char akra hakilo jam pretas che iliaj radikoj.

La estonteco estas malluma kiel.granda malplena sako. Taavet pripensis la aferon diversflanke, veturis ech al Tartu al sia frato, la advokato, por ke li helpu elpensi ion lauleghan. Sed advokato estas senpova kontrau mobilizo. Tion Taavet tuj komprenis, post kiam li intershanghis kelkajn vortojn kun la frato. Pro sia naiveco li ech iom ghenis sin.

Giganta drashmashino estas funkciigita, neniu povas haltigi ghin, kaj el ghi venas nur drashita pajlo. Sela.

La pordo de la sekigejo estas singarde malfermata. Komence la venanto ne estas videbla en la krepusko. Jaanus ektremas, opiniante, ke tio estas eble Vilma, kiu fine revenis, kaj torento de ghojo fluas tra lia koro. Sed granda estas lia miro, kiam li en la aperturo de la pordo rimarkas fremdan viron, en kiu li pli atente rigardante rekonas la ciganon. La viro estas tre timigita, ech tremas, kvankam li per la tuta forto penas reteni la tremadon. Malespere li rigardas Jaanus kaj silentas.

"Eniru, char vi estas ja chi tie," diras Jaanus fine afable.

La cigano hezitante eniras en la lumon de la lanterno. Lia malgrasa vizagho estas nerazita, li havas disshiritajn vestojn kvazau senhejmulo, lian kapon kovras dio scias de kie ricevita malnova uniforma chapo de arbaristo.

En la vilagho Tuhakopli konas lin chiuj. Li vivas kashe en la hubula kabano de Sirgaste, el kiu Milde Keeruti la pasintan autunon post terpomrikolto transloghighis en alian komunumon al siaj parencoj. Pri sia pasinteco li parolas nenion certan. De li oni audas nur malklarajn fragmentojn, sensignifajn bagatelojn, kiam iu provas ion ekscii pri lia antaua vivo. Tiam lia busho estas kvazau plena de akvo. Tre eble, ke oni lin jam en alia loko embarasis kaj timigis. Li penis vivi en sia dometo kviete kaj neriniarkite kiel muso, preta rifughi je chiu suspektinda vocho au iom lauta krako. Li ech ne kuraghas tage hejti, por ke neniu rimarku lau la kamentuba fumo, ke iu chi tie entute loghas. Ankau padon li ne kuraghis fari rekte al la vilagha vojo, sed iradas zigzage tra la arbaro, penante kiel leporo ne postlasi spurojn. Precipe li timis kaj estis en malfacila situacio printempe, kiam li ekloghis chi tie kaj freshaj postesignoj povis endangherigi lin. Li kredas songhojn kaj provas lau ili diveni la estontecon, sed la songhoj plej ofte estas malklaraj, monotonaj, kaj en ili estas malmulte da simboleco, kio ebligus fari vastajn konkludojn. Por iel vivteni sin, li potage laboras en la bienoj, penante ruzi, kiam oni demandas, kie li loghas. Baldau kompreneble la tuta vilagho scios, kie li nestas, tiaj aferoj nelonge restas sekreto kaj la kashado de spuroj perdas chian prudentan sencon, sed li faras tion nun jam pro kutimigho kaj por sin trankviligi. Ian rimedon de singardo, ech se nur shajnan, oni tamen devas havi. La vilaghanoj sufiche multe kompatas lin, kaj kiam li helpas en la bienoj veturigi fojnon, segi arbojn au buchi porkon, oni plej ofte donas al li por kunpreni manghajhpaketon (por tio li kunhavas en la posho eluzitan katunan tukon). Li estas silentema, timema vireto, kvazau tute ne simila al cigano, ech kanti kaj muziki li ne scipovas. Kiam junulinoj deziras, ke li lau la mano antaudiru al ili la estontecon, li nur malgaje skuas la kapon kaj diras, ke tiun arton li jam delonge forgesis, kio tre mirigas chiujn. Singarde, modeste, penante al neniu bari la vojon li esperas travivi la malfacilan tempon kaj resti viva, nur sidante en sia kabano sur la hakshtipo, kiam terpomoj en la poto kuirighas, li meditas pri la malgaja sorto de sia popolo, ne komprenante, kial ili chiuj estas deklaritaj eksterleghaj. Tute vere, ili chiam estis malshatataj kaj persekutataj, kaj pro shtelado de chevaloj, kaj simple pro antaujugho, sed neniam nura antaujugho tiel terure regadis kiel nun.

Ankau en Kao li estis helpanto, helpis somere rikolti fojnon, stakigi grenon kaj autune faligi arbojn. Tirante la tenilon de segilo Villem tute ne estis maldiligenta, same trinkante hejme faritan brandon kun la mastro. Ne gravas, ke Paul estas nomita dekestro de la Sindefendo, char li estis dura, la antaua milito ja provizisto, fine iom da tempo ech kuriero de stabo, kaj oni opinias, ke pro tio li konas la militistan ordon kaj scipovas komandi. Ankorau oni ne ordonis kapti la ciganon, kaj Paul shajnigas, ke tio lin ne interesas. Li penas amike interrilati kun Villem tiom longe, kiom eble. Sed tiu stranga stato ne povos dauri eterne. Iom post iom la komunuman domon atingas la famo, ke neregistrita suspektinda viro loghas en la hubula domo de Sirgaste kaj laboras en la bienoj. Paul estas riprochata pro pasiveco kaj ricevas severan ordonon aresti la viron. Finighis la frateco kaj kunlaborado. Paul nun ankau mem komprenas, kian teruran eraron li faris, kiam li kune kun tiu achulo faligis en la hejma arbaro pro pluvo malsekajn piceojn. Kiel devkonscia viro li decidas serioze okupighi pri la afero kaj fari chion por kontentigi la superulojn.

Sed nun la terurita cigano staras en la grensekigejo de la bieno Aiaste kaj ne scias, kio farighos el lia mizera persekutata vivo. Nun, kiam oni lin peladas, neniu volas havi aferon kun li, por eviti nenecesajn malagrablajhojn. Subite li ektrovighis ekster legho kaj socio, ech ekster chia homa medio, char li estas en tiu chi regiono fremdulo, antau nelonge veninta, li ne havas parencojn, konatulojn nek konfirmaciajn kunulojn, imuvorte, li ne havas historion. Senradikeco kaj soleco premas lin kiel nova peza shargho. Malfrue autune, tremante pro timo, humideco kaj sento de neplenvaloreco tiu chi vireto devas sola kontraustari la tutan mondon por konservighi en la sensenca homchasado. Lia koro estis pro timo chesonta bati, kiam Vilma trovis lin en la fojnejo, kie li kushante profunde en la fojno strechite auskultante dormetis.

Edgar rimarkas la senhelpecon de la viro, prenas el la angulo la brandbotelon kaj etendas ghin al la cigano. La fughulo trinkas iom. La freneza kurado de terurita persekutato jam sen tio varmigis lian korpon; li bezonas esperon, ne brandon. Senvorte staras en la mallumeta ejo tiu fantomighinta homo, al kiu oni ne volas permesi esti ech fantomo. Char homchasistoj jam chirkauiras. Obeantaj bienmastroj, apogiloj de la malnova kaj nova reghimoj, kun pafilachoj sur la dorso kaj malnovaj senkolorighintaj chapoj de la Defenda Ligo sur la kapo, vadas kotplaude tra la vilagho, serchas kiel la legendaj hundkapuloj liajn spurojn kaj por si mem malbenas la tutan historion. Ne kompato, sed devkonscio kaj stupida indiferenteco pereigos ilin, sklaveca tro fervora plenumado de ordonoj farighos por ili fatala, kaj se poste, perdinte la ludon, ili asertos, ke ili ne volis, ke chio okazis devigite, ke ili estas tute senkulpaj, ili parte ech pravos. Sed tiam estos malfrue, tro malfrue por forlavi de si la kulpon de homchasado.

"Li estas vershajne la sama viro, kiun Paul kun siaj viroj iris kapti," diras la mastrido tute senbezone al Jaanus.

Jaanus silentas, same la cigano. Por kio li venis en la gren-sekigejon? Chi tie oni povus kapti lin multe pli facile ol ekstere. Liaj pensoj en la kapo rigidighis, la membroj estas kvazau plenaj de plumbo kaj paralizosimila timego mutigas kaj apatiigas lin. La fughado kaj kashighado ghismorte lacigis lin, li ne kapablos plu longe elporti tion, lia forto estas chiumomente elcherpighonta, kaj tiam oni faru kun li kion ajn.

Kvazau spite ekaudighas de malproksime vochoj, kiuj shajnas senindulge kaj konsekvence proksimighi. Chiuj tri ekauskultas kun malsama mieno. La cigano tremas kiel vundita alko, Edgar estas embarasita, Jaanus shajnas ion pripensi. Chio estas nelogika, kiel en songho groteska kaj fremda. Kial la persekutantoj tiel laute interparolas? Chu ili agas tiel pro sinforgeso au intence? Au chu ili venas nur preterpase al Taavet por fumi, trinki el sitelo malvarman akvon kaj ripozigi la piedojn, por nenio alia?

Jaanus kiel la plej agema vekighas la unua el la rigideco. Li foje ordige suprentiras la pantalonon kaj kapsignas al la pordo.

La cigano shajne komprenas lian signalon. Jaanus mem klinighinte eliras tra la flanka pordo. Certe li perfekte konas chi tiun malluman konstruajhon. La cigano sekvas lin kvazau en songho.

Estis vere la lasta momento por rifughi. Apenau ili foriris, kiam che la ekstera pordo audighas pezaj pashoj kaj lauta parolado. Tio estas efektive chasbrigado de la Sindefendo. En la mallumo interpushighante eniras grupo da viroj kun Paul en la fronto. Chiuj haltas sur la lado, de kie greno estas forshovelita; sur grenon kamparanoj memkompreneble per kotaj piedvestoj ne pashas. Jen do la unuan fojon en la historio de la bieno viroj kun pafiloj transpashis la sojlon de la grensekigejo.

Paul senprokraste transiras al la afero.

"Chu vi vidis la ciganon?"

"Chu entute ciganon?" demandas Edgar siavice.

"Diablo prenu, ne entute!" koleras Paul. "Hodiau! Jhus!"

"Mi vidis tie chi neniun, nek judon, nek ciganon, nek amerikanon..." respondas la juna Aniluik elturnighante.

"Onidire li kuris en tiu chi direkto. La maljunulo de Nurme venis al ni renkonte en la arbaro, iom ebria, kaj diris, ke la cigano el la tuta forto kuregis en la direkto al Aiaste..."

Paul estas senkonsila. Lia plano estis tute simpla. Se la cigano kuris en tiu chi direkto, oni devas serchi la frostantan kaj malsatan viron nepre en la sekigejo. Cigano estas ja kiel muso, kushachas en fremda grenujo kaj pepas pro dia graco, opinias Paul en si mem.

"Eble li ankorau ne alvenis chi tie. Eble vi kun hasto preterkuris lin, ne rimarkis lin en la mallumo - ankau cigano estas ja nigra. Kion vi ordonas diri al li, se li aperos chi tie?"

Kelkaj sindefendanoj ridetas je la vortoj de Edgar.

"Ni devas hodiau vespere por kia ajn prezo kapti lin," asertas Paul, premante la pafilkolbon. "Au vivan au mortan."

"Kion do li faris?" scivolas Edgar. "Chu li shtelis chevalon au ekbruligis domon?"

"Vi parolas kiel infano," ekscitighas Paul. "Chiuj ciganoj estas likvidotaj."

"Kial?" ridetas Edgar. Interese, kiel la najbara mastro pravigos sian homchasadon. Sed Paul ech ne provas iel argumenti, li ne estas tiaspeca viro.

"Tio ne estas mia afero," li levetas la shultrojn. "El la komunuma domo venis ordono, kaj tio sufichas."

"Chu vi mem ne havas kapon sur la shultroj?"

La viroj ridetas. La vizagho de Paul rughighas.

"Malsupre oni dejhoras. Se ni kaptos la ciganon chi tie, mi montros al vi."

"Kion?"

"Ni jam scias, kion..." minacas Paul malklare.

Edgar sentas antau la najbara mastro nenian respekton. Li diras spiteme:

"Hodiau vi persekutas ciganon, morgau rusoj persekutos vin mem."

"Se persekutos, persekutu, kontrau tio helpos nenio. Tute egale, se okazos, ke ili revenos, ili komencos peli chiujn en Siberion! Ili ja ne scipovas alimaniere."

"Kaj tial vi devas do kapti la ciganon?"

"Ankau por la kompatinda cigano mem estos pli bone, se li ricevos malliberejan nutrajhon. Nejuna viro, parencojn ne havas..."

Jam estas audeble, ke de malsupre de la forno venas viroj kriante kaj bruante. Sonas unuopaj vochoj:

"Jen, vi ech rezistas, porko, mi montros al vi!..."

"Mi instruos vin mordi!"

Edgar palighas.

Baraktante kaj spiregante trenas sindefendanoj la kontraustarantan fughulon en la sekigejon antau la estron.

"La cigano estas kaptita," raportas alta malgrasulo, iama lakteja asistanto.

Paul subite ekdubas, al li shajnas, ke tiu viro estas tro fortika por esti cigano. Li altiras la arestiton en la lumon de la lanterno.

"Kian komedion vi ludas?" li subite ekkrias. "Chu tiu estas lau via opinio cigano? Nu?"

La homchasistoj atehte esploras la kaptitan subjekton. Ektimante rimarkas ankau ili, ke tio estas ja la pli juna filo de mashinisto Lusiksepp, tute ne cigano.

"Iu viro eliris trankvile tra la pordo, ni opiniis, ke la sekigeja hejtisto iras hejmen," senkulpigas sin la malgrasulo. "La alia estis kashita sub la lado en mallumo, lin ni eltiris de tie..."

Jaanus ridetas.

"Vi opiniis!" moke ripetas Paul. "Kie estis viaj okuloj? Vi ne rekonas plu samvilaghanon!"

La viroj silentas kulpule.

"Sub la lado.estas mallume kiel en sako, tie ne estas eble vidi ion," rimarkigas la malgrasulo timeme.

"Nu, oni jam zorgos pri tio, ke vi vidu," minacas Paul. "Strange, chiam okazas kun vi mirindajhoj, jen vi ne vidas, jen ne audas. Pasintjare estis same kun la parashutisto - vi lasis lin foriri, aliaj viroj kaptis lin poste proksime al Tartu... Komploto, nenio alia..."

"Kun kiuj ni lau via opinio ree komplotas?" demandas la barbulo de Sirgaste kolerete.

"Kun komunistoj kompreneble."

La maljunulo de Sirgaste sopirghemas. Li bezonus por la vintro plidensigi la muron de la brutejo, sed mankas faronto. Bone estus, se li invitus al la laboro la ciganon, se ne tiu pelchasado.

"Nun vi kaptis la ciganon kaj povas trankvile iri hejmen por kushighi," mokas Edgar. "Ankau fera kruco estas al vi donota."

"Vi, muknaza bubo, fermu la bushon!"

Paul iom ordigas la pafilon kaj ordonas al la viroj:

"Marsh' for! Sekvu la ciganon! Ni devas kapti la vagabondon. Vivan au mortan!"

Tiel dauras tiun chi autunon la homchasado, kaj char ghi nun modighis, estas neeble dum longa tempo haltigi ghin. La mashino de kolero kaj venghemo funkcias brue kaj neniu kapablas bridi, des malpli malebligi ghian furiozon, char en la homoj kaj inter la homoj malfermighis terura abismo.

La junuloj shovelas same kiel antaue grenon en grandajn senfundajn sakojn kaj la lanterno lumas pendante sur najlo per malhela, malgaja flamo. La fajrolango malantau la fulga vitro kvazau strebas supren por sciigi pri sia ekzisto, sed ne kapablas fari tion. La du junuloj laboras, kaj ili devus resti che tiu nobla laboro. Sed la ligno por la bakforno estas jam preta, la mastrumistino ekhejtos la fornon, por ghustatempe prepari la kunprenotan pansakon. Postmorgau ili iros militi kaj estos devigataj vivi fremdan, kontraunaturan vivon.

Kaj ni neniam plu vidos ilin, ech ne en songho.