15

Komence de 1927 avo forpasis. Tutan semajnon li nenion akceptis krom akvo, ne malfermis la okulojn kaj audigis sin nur kiam oni lin demandis pri io. Venis mia onklino por purigi lian liton. Subite al ili venis la ideo bani lin. Ili senvestigis lin kaj lin metis en la trogon. Ankorau nefinbanita, li komencis terure ghemi, mughi kiel bruto. Oni rapide lin eltiris el la trogo kaj komencis lin revesti, kaj li plu ronkegis per siaj pulmoj. Ni komprenis, ke li agonias, kaj mi kun patro komencis plori. La mortanton oni metis sur kusenon. La ronkado malfortighis, chesis, la korpo sin etendis kaj trankvilighis. La viro, kiu preskau jarcenton kulturis la teron, per peza laboro gajnis la amaran panon, vagis tra Rumanio, tra Bulgario, travivis multajn suferojn, finis sian surteran vivon. Li ne scipovis legi kaj skribi, li ne sciis, ke ie trovighas teatroj, kinejoj, koncertoj, radio, preter li nerimarkite pasis chiuj kulturaj bonajhoj, kaj por li restis nur la nigra laboro kaj la sufero. Mi rigardis lin vestita en nova, blanka jhaketo, en blankaj benevreci nur en shtrumpoj, rugha volvzono, blankhara kapo, razita, lavita, kun vizagho de sanktulo kaj mi rememoris la jarojn, kiam mi legis al li "Robinson", "La veturado de Guliver", kaj li kun strechita intereso auskultis kaj chion kredis. Li ne volis kredi nur, ke la tero rotacias. Panjo enlitighis kaj lasis nin du che la lumo de eta petrola lampo. Tiam, auskultante absorbite la ravajn aventurojn de la du vojaghantoj, avo mem estighis granda, naiva infano kaj ni bonege komprenis unu la alian. Nu, mi rigardis lin kaj lin rememoris de tiu malproksima tempo, sed ne de la lastaj jaroj, kiam pro la peza malsano li tedis al ni chiuj, ankau al si mem. Mi sentis kompaton, angoron al la maljunulo, kiun mi neniam plu vidos. Malfeliche, ni ne posedis ech foton de li. Mi ne povis reteni la larmojn, kiujn mi mallaute vershis. La ceteraj jam chesis plori kaj klopodis chirkau la mortinto.

Li aghis preskau naudek jarojn, parencis kun multaj malnovaj familioj, havis multajn amikojn, al neniu li estis kauzinta malbonajhon, estis helpinta laupove siajn parencojn kaj konatojn. Tial, malgrau la frosta vintra tago, chiuj venis lin akompani al la tombejo. Kiam oni levis la mortan korpon por meti ghin en la cherkon kaj ghin elporti, mia koro denove kuntirighis pro doloro. Mi rezonis:"Avo jam sufiche longe vivis. Lia siatempe potenca korpo forpasis pro maljuneco. Kaj se tamen estas peze rigardi kiel oni metas en la cherkon ech iun maljunulon, kiomoble pli peze oni devus senti tion che junaj homoj". Sed mia sorto destinis al mi trasuferi ankau tiun malghojon - vidi junan proksiman homon en la funebra cherko.

En la sama jaro 1927 mi komencis ricevi jhurnalon "Novini" (Novajhoj) kaj farighis ghia korespondanto. Multaj miaj korespondajhoj kun diversaj pseudonimoj aperis en tiu chi gazeto. Unu fojon oni ech citis eltirajhon de mia korespondajho en 1 kvadrato apud la gazeta titolo. Mi skribis korespondajhojn sub la nomoj Brestov, Orhhaniec kaj aliaj pseudonimoj. Char la polica cenzuro ofte konfiskis la jhurnalon kaj tiu chi lasta kompensis la perdojn per libervolaj monkolektoj, mi proponis, ke post chiu konfiskita numero de la jhurnalo, la sekva estu vendata kontrau duobla prezo, tiamaniere chiuj legantoj partoprenu la kompensadon de la perdoj. Alia leganto ne konsentis kun tiu propono, argumentante sin per tio, ke "Novini" estas amasa gazeto, achetata ne nur de klaskonsciaj kamaradoj, sed ankau de multaj simpatianoj, kiuj ne povus kompreni la kauzon de ghia plikarigho, chesos acheti la gazeton kaj la eldonkvanto malaltighos. Mi ne povas rememori -chu en la sama jaro au en la sekva formighis ankau legala Laborista Partio. Mi tuj komencis ricevi ankau ghian organon "Rabotnichesko Delo" (Laborista Afero) kaj farighis ties regula korespondanto kun la samaj pseudonimoj.

"Amboso", "Novajhoj" kaj "Laborista Afero" kostis mon-sumon kiun mi ne povis pagi.

De la kamaradoj ni ne povus kolekti monon almenau por la fonduso. La teroro en la subdistrikto ankorau furiozis. Niaj plej bonaj kamaradoj el la vilagho estis mortigitaj, la ceteraj restis pasivaj. En jhurnalo "Novini" (Novajhoj) mi publikigis nekrologojn pri Koce, ankau pri Georgi kaj Petko. Char tiujn nekrologojn mi konservis kaj havas ilin chemane, mi donas al ili lokon en tiu chi libro por ke eternighu la memoro al miaj malaperintaj kamaradoj, pri kiuj mia malghojo ech hodiau restas viva.

Funebra rememoro

Jam pasis dudek monatoj de post kiam en malluma junia nokto en la chirkauajho de urbo Orhhanie, inter multnombraj aliaj viktimoj, krimula mano forprenis la vivon de homo, kies koro ne timtremis kaj ne chesis bati ghis la lasta spiro por la sankte gardata idealo - la vivon de Koco Peev.

Kara Koco!

Vi mortis en la florado de via juneco kaj forto, lasante edzinon kun etaj infanoj. Ili kreskos grandaj, lavataj en la larmoj de sia patrino, kaj iun tagon ekscios kial ili restis sen patro, multon ili ekscios...

Ripozu pace en via nekonata tombo, kushante apud via frato-junulo kaj aliaj multnombraj kamaradoj. Anstatau pastraj preghoj kaj larmoj, sur viaj tomboj abunde kreskos printempaj floroj, kaj la matena roso estos via prelivka. Kaj la hajduta balkana vento disportos la misterajn legendojn pri via morto, balancante la maljunajn fagojn. Vi mortis, sed...

"Ja kiu falas por la libero
mortas neniam..."

21.11. 1927
De liaj familianoj kaj Kamaradoj.
vilagho Radotina, regiono de Botevgrad

Post kelkaj monatoj mi eksciis, ke tiu nekrologo ege plachis al la redakta kolegio mem.

Funebra rememoro

Dek ok monatoj pasis de post kiam senkompata tempesto rompis du delikatajn florojn, du junulojn, jhus enrigardintajn la vivon:

Georgi Peev kaj Petko Dikov (23-jaraghaj)

Geochjo, Pechjo!

Pasis monatoj, pasis jaroj de post kiam oni forprenis vin de ni, sed nia malghojo pri vi, malghojo tre granda, neniam forpasos. Char ni neniam povas forgesi viajn bonajn korojn, viajn entuziasme ridetantajn vizaghojn!

Idoj de la nigra laboro, vi tre frue devis gustumi la amaran glason de la vivo. Sed la obstakloj kaj la malfelichajhoj hardis viajn korojn kaj vi, inspirite de la hela idealo pri la estonteco, pasis kuraghe antauen. Sed ho ve! Iun tagon, fatalan por chiuj en tiu malfelicha lando, oni vin deshiris de ni kaj vi ne plu revenis. Sed malgrau chio, ni neniam forgesos vian junulan ardon kaj daurigos la laboron por la afero, al kiu vi servis.

Ripozu en paco, karegaj kaj neforgeseblaj kamaradoj, en viaj nekonataj tomboj!

De viaj kamaradoj

En la printempo de la sama jaro okazis parlamentaj elektoj de la "Sgovor". Por antaubalota publika kunveno, en kiu oratoris la registara elstarulo Hhristo Kalfov, venis grupo da junuloj kaj min portis tute ne preparighintan al la kunveno. Tio estis ideo de la "opoziciuloj" Stojan Velev, agrarano, kaj Hhristo Ivanov, demokrato, kiuj ne kuraghis persone kontraustari al Kalfov. Vidinte min, la lokaj chefoj de la reganta partio "Sgovor" konjektis, ke okazos malagrablajho, kaj tuj kiam Kalfov finis sian paroladon, rapidis fermi la kunvenon. Sed mi sukcesis direkti al li tri demandojn, malgrau la minacaj mimikajhoj de la detektivoj. Kalfov respondis tute nekontentige kaj nur kelkaj cheestantoj apatie lin aplaudis. Post kiam la kunvenintoj disiris, mi iris en la duetaghan progimnazian lernejon, kiun mi neniam antaue vizitis. La instruistino-esperantistino venis kun mi kaj malshlosis. Mi trarigardis chiujn chambrojn, la salonon, la scenejon, la kurtenon. Mi proksimighis al la fenestroj kaj subite venis al mi la ideo diri iun shercon al la opoziciuloj, kiuj vice sidis en la sunvarmo apud la vidalvidaj butikoj. Sed Stojan Velev kaj aliaj komencis fari al mi intensajn avertsignojn. Mi chirkaurigardis la fenestrojn por vidi, chu ne estas io, kio povus faligi min, sed mi nenion malkovris. Tamen mi ne malfermis la fenestron. Poste mi komprenis chion. La detektivoj revenis serchi min en la fundamenta lernejo, kie okazis la kunveno, traserchis chiujn chambrojn, la korton, kaj trovinte min nenie, restis kun la konvinko, ke min kashis kaj portis trans la muro la samaj junuloj. Tiel mi hazarde savis min de batado au ech de mortbatado, char mia malforta organismo ne povus elteni ech plej ordinaran batadon.

Post semajno la detektivoj revenis. Ili ekiris serchi nin en la domoj, sed ne sciis, kiu kie loghas, kaj iuj junuloj avertite forkuris. Nur min neniu avertis, kaj tiutempe mi nuda faris sunbanon en la ghardeno.

La sadistoj atakis la vilaghanon Canju Velev, frato de Stojan Velev. En tiu momento li trovighis sur la strato. Oni lin kaptis, kondukis al la komunumejo kaj bategis terure, ech iu el tiuj fihomoj mordis liajn kolon kaj nukon. Post la foriro de la bando de sadistoj Canju estis volvita en la felo de shafo jhus buchita speciale por tiu chi okazo. Feliche, li transvivis la bategon kaj resanighis.

En la somero mi iniciatis publikan idean polemikon kun Ruvim H.Markum kaj lia gazeto "Svjat" (Mondo). Mi malkashe ekstaris defende al la komunista partio kaj ghiaj gvidantoj, kiujn Markum kulpigis kiel "enplantantojn de la spirito de mortigo en Bulgario." Mi sendis al lia gazeto du malfermitajn leterojn, unri el kiuj superis ech tutan jhurnalpaghon. Mi tre gojis, ke fine mi disponis pri tribuno por diri mian starpunkton. Mi defendis la starpunkton de la popolamasoj, kio estis eksplicite emfazita. Tiuokaze mi ricevis el Parizo salutleteron de Bakalov, kiu skribis al mi: "Mi ghue legis vian polemikon kun Markum. Mirigas min la ritmoj de via spirita evoluo, des pli ke mi konas la pezajn kondichojn de via vivo. Mi estis preskau enmiksighonta en vian polemikon".

En tiu tempo mi konatighis kun Angel D.Geshkov, frato de la mortigita Ivan D.Geshkov el vilagho Novachene. Li venis rekte hejmen, oni montris al li kie mi loghas. Ni du estis preskau samaghuloj. Li estis blonda, kun grandaj trajtoj de la vizagho, kvadrata mentono, mezalta staturo. Kvankam lia vizagho povus esti taksata nebela, ech iom kruda, sed liaj rigardo kaj rideto, kiuj beligis lin, tuj min gajnis. Angel estis fininta nur progimnazion, sed en lia fizionomio, en liaj paroloj, en lia konduto estis videbla granda inteligenteco. Ni interparolis pri la temo kion oni povus fari por vigligi la laborulan movadon en nia subdistrikto, en Novachene kaj en nia vilagho. Tiutempe la Laborista Partio jam estis fondita, ghi havis organizojn en la tuta lando. Nur en nia subdistrikto chio silentis. La tiama laborista deputito Hhristo Kalajghiev vidis iun konatan al li kamaradon el Novachene kaj diris al li, ke jam venis la tempo, ke ankau la kamaradoj el la subdistrikto de Orhhanie fondu organizojn kaj vicighu sub la partia standardo.

La aferstato en Orhhanie estis tre malbona. Ekzistis nur unuopaj kamaradoj, kiuj ne kuraghis aktivadi, evitis Angelon, kaj pri organizo, pri subdistrikta partia centro oni ne povus ech aludi. Estis decidite fondi partiajn organizojn en chiuj vilaghoj kaj dividi la subdistrikton en du partiajn centrojn - en vilaghoj Lajhene kaj Novachene. Tion sciigis al mi Angel. En Novachene jam oni fondis organizon. Necesis, ke ankau en la aliaj vilaghoj oni provu fari la samon. Kaj paralele kun la legala partia laboro oni devis plenumi ankau aliajn gravajn taskojn.

Post kelkaj semajnoj kun granda peno mi sukcesis arigi sep personojn kaj fondi partian organizon en nia vilagho. Chuj estis novaj kaj nespertaj homoj. El la eksaj partianoj neniu venis al la fondkunveno. La terurajhoj de 1925 tenis ilin ankorau pasivaj. Oni elektis min kiel sekretarion de la organizajho. Kiel mi devis labori kun tiuj homoj, kiuj nur simpatiis al la partio? Unu el ili post kelkaj tagoj rifuzis kaj ni restis nur 6 membroj. Sed ni sukcesis membrigi per skribaj deklaroj du pliajn personojn, do ni atingis la nombron ok. Mia ghojo estis tre granda pro la sukceso fondi partian grupon kaj levi la vilaghon je la nivelo, kiun ghi havis antaue. Mi ne perdis la esperon, ke finfine ankau la malnovaj partianoj revenos. Kaj efektive, ne pasis longe, Dimitro Stojanov, kiu jam estis instruisto, komencis interesighi pri nia agado. Oni serchis lin ankau de la partia centro en Novachene. Jam kiel abituriento li estis torturita en 1925 en la subdistrikta policejo kaj eksigita el la gimnazio. El la novaj partianoj unu montrighis tre bona, tre aktiva. Mi celis fari ankau la ceterajn kiel lin, sed la afero ne iris tiel glate. Kiam mi disdonis al ili la membrokartojn, ili rifuzis preni ilin. Tio signifis, ke ili forlasas la organizon. Chio chi faris al mi grandajn zorgojn kaj maltrankvilojn. Evidentighis, ke tiuj homoj ne taugis kiel organizitaj membroj. Dimitro Stojanov per krudaj vortoj atakis min, ke kun similaj personoj oni ne povas fari seriozan laboron. Sed kie trovighis la pli taugaj? Simple mi devus kruci la manojn kaj rezigni aktivadi. Poste ni multfoje kverelis kun Dimitro. Li ofendis ne nur min, sed ankau aliajn niajn homojn, kaj tio estis danghera - la novuloj povus esti forpushitaj. Krom malghentileco, Dimitro posedis ankorau unu malbonan trajton - avarecon. Li neniam proponis al mi pagi sian abonsumon, kvankam li sciis, ke al mi estas neeble pagi ghin, li nenion donis por la fondusoj; ech poste, kiam nia movado en la vilagho pligrandighis kaj ni devigis la oficistojn pagi pli altajn partiajn kotizojn, li neniam elshuldighis akurate. Kompense, li estis tre kuragha kaj aferema homo kaj plenumis taskojn, kiujn neniu el la partianoj kuraghus plenumi. Tial li estis por ni ne malhavebla.

De tiu momento mia chambro transformighis en klubejon por kunvenoj de la grupo, kaj iom poste - ankau de la aliaj laboristaj organizoj en nia vilagho.

Kun Angel Geshkov ni intense korespondis. En v. Novachene estis farita sekreta partia subdistrikta konferenco, al kiu ni apenau povis sendi du delegitojn - oni timis veturi nokte por plenumi partiajn taskojn. Poste la kamaradoj el Novachene decidis permiliti legalecon por la partio, kiel oni faris en aliaj regionoj de la lando. Ili luis klubejon en la vilagho kaj difinis la daton de publika subdistrikta partia konferenco, al kiu nia grupo ne sukcesis sendi delegitojn. La policestro de v. Novachene Lazar Damjanov tuj telefonis al la policestro de Orhhanie. De tie venis chirkau dudek policanoj, arestis la delegitojn kaj kondukis ilin al la subdistrikta policejo de Orhhanie. En Novachene restis neniu, kiu kuraghus subskribi protestan telegramon al la ministro de Internaj Aferoj. La sekvan tagon mi ricevis de tie leteron kun teksto de protesta telegramo, kiun mi devis subskribi kaj doni al la poshtejo, informante pri tio, kio okazis en Novachene. Mi tuj sendis la telegramon. Kaj la trian tagon alvenis policisto en nian hejmon kaj kune kun la vilaghestro Ivan Savov kaj la forstisto faris al mi tre detalan traserchadon. Mi kaj Angel estis ankorau nespertaj kaj ne neniigis nian korespondajhon. Che li oni trovis miajn leterojn, kaj che mi - la liajn. La enhavo de la leteroj estis nedanghera lau la leghoj, tamen ne lau Stefan Ivanov, kiu trudis al la subdistrikto specialan reghimon. La policisto forprenis de mi multajn leterojn, por kies kontrolo li bezonis duontagon. Li konfiskis ankau kelkajn librojn kaj la neprenitajn membrokartojn de Todor kaj de unu alia partiano, kiel ankau la du skribitajn deklarojn de la novaj membroj. Oni informis la policestron pri la rezultoj de la traserchado, ke oni trovis grandan kvanton da materialoj. Li ordonis telefone, ke oni arestu min kaj min konduku al la subdistrikta policejo. Sed mi ne povis marshi, kaj monon por lui charon mi ne havis. Oni devigis mian patron veturigi min per charo. Oni apenau kolektis naudek levojn por ke mi havu monon por ne-antauviditaj elspezoj kaj ni ekveturis. La policisto rajdis surchevale certan distancon kun ni, sed poste lasis nin - ja mi ne povis forkuri. Li devenis de v.Gurkovo, komence che la trasercho li rilatis al mi tre severe, sed poste iom mildighis. Ni alvenis al v. Litakovo. La autobuso estis tuj ekironta duan fojon al Orhhanie kaj oni transmetis min en ghin. Nun tamen mi anticipis la policiston kaj alvenis en la policejon sen li. La shoforo veturigis min al la shtuparo mem de la policejo kaj malsuprenigis min surbrake. Chiuj policanoj kolektighis, kaj la policserghento Gocho, psike nenormala post la eventoj en 1925, kiujn li aktive partoprenis, demandis la shoforon:

- Kial vi venigis tiun?

- Tiu junulo estas el Radotina - klarigis bonanime kaj sincere la shoforo, — oni vokas lin chi tien por iu partia afero.

La policserghento farighis severa kaj ekrigardis min sangavide:

- Kie estas via policletero? - li kriachis malghentile.

Mi klarigis, ke la policletero trovighas che la policisto, kiu postrestis kun la chevalo.

- Ek kun mi! - mughis denove la serghento.

Mi ekiris. Oni metis min ekstere che la muro de la policejo sur benkon tiel, ke mi ne povu intervidighi kun la aliaj arestitoj trovighantaj interne. Apud mi estis rompita fenestro kaj mi vidis du arestitojn interne; mi ne konis ilin kaj ne povis ekparoli kun ili, char la policisto, kiu min gardis, observis min konstante. Iu el la arestitoj kelkfoje provis diri ion al mi, sed sen sukceso.

Estis printempa suna tago kaj sur la korto trovighis multaj arestitoj kulpigitaj pri krimaj faroj. Iuj laboris ion, aliaj sidis, kaj iu profundagha maljunulo, avo Gero, ghuis la sunvarmon. Post iom da tempo trapasis en uniformo lia majesta moshto la subdistriktestro Stefan Ivanov. Chiuj cheestantoj - kaj policistoj, kaj arestitoj demetis la chapojn kaj klinighis, esprimante sian fidelecon de lojalaj regnanoj. Evidente, li bone dresis siajn senrajtajn subulojn. Nur mi ne demetis chapelon kaj ne klinighis antau la terura sangavidulo. Li rimarkis tion kaj rigardis min longe kaj malamike.

Oni vokis min supren, en la kabineton de la estro, kaj mi ekiris. Post mi - la policisto kun fusilo. La bildo estis kaj komika kaj malgaja. Mi atingis la grandan shtonan shtuparon kaj komencis grimpi. Chirkau mi la gardantoj de la ordo observis la admirindan bildon. Kiam mi eniris la grandan salonon kun shtona planko, kie jam neniu povus vidi nin, la policisto klinighis, prenis min en siajn brakojn, portis min sur spirala shtuparo kaj min lasis apud iu pordo. Poste li sonorigis, el al interno iu respondis, la policisto malfermis la pordon kaj mi eniris. Post mi la pordo brue fermighis.

Mi trovighis vid-al-vide kun la reganto de la subdistrikto Stefan Ivanov, kun kiu ni delonge konis unu la alian, sen havi la okazon persone intervidighi. Mi trapasis trankvile la chambron, proksimighis al la kontraua muro, suprengrimpis seghon kaj demetis la chapelon. Dume Stefan Ivanov observis min. Mi atendis.

- Nu, Trifon, mi delonge vin konas, kvankam ni neniam intervidighis. Mi konas vin tre bone - komencis Stefan Ivanov.

- Ankau mi konas vin, sinjoro estro.

- Mi ghojas, mi ghojas, ke ni intervidighis. Kaj nun rakontu al mi en kiaj rilatoj vi estis kun la fratoj Koco kaj Georgi Peev. chu vi ofte renkontighis kun ili? Kiaj homoj ili estis lau vi?

- Jes, kun ili mi estis en tre bonaj kamaradaj rilatoj, mi tre ofte renkontighis kun ili, ili estis bonegaj homoj.

La estro rapide kaj surprizite rigardis min. Dum la tuta tempo li fosis en mia pako kun paperoj, sur la skribotablo, alportitaj de la policisto, atente studis chiun papereton.

- Do lau vi, fratoj Peev estis bonaj homoj - daurigis la policestro. - Sed ili estas komunistoj. Sekve, ankau vi estas komunisto.

- Mi ne neas, mi estas legala komunisto.

La estro denove rapide rigardis min. Tiu mia tuja konfeso, kiun li eble ne atendis, metis nin sur klarajn, malkashajn poziciojn.

Li prenis unu el miaj leteroj al Angel Geshkov, per kiu mi informis lin, ke chiupreze mi penos aranghi la cheeston de niaj delegitoj por la konferenco (la unua, sekreta).

- Do, ne ili mem iros - li diris - sed vi ilin sendos, vi konvinkos ilin iri.

- Jes, char mi mem ne povus iri, sinjoro estro, se mi povus, mi ne estus sendinta aliulojn. Mi malkashe deklaras antau vi ke se mi estus sana, mi estus la unua funkciulo de la partio en la subtrikto.

- Do, tiel, he? - diris la estro, rigardante min strabe.

Mi ne bezonis hipokriti, rezigni pri miaj ideoj, kashi min. Mi estis ligita kun neniuj konvenciajhoj. Mi tamen atendis, ke la estro dekrochos iun skurghon kaj komencos bati min per ghi, kiel li faris kun chiuj aliaj. Tamen kun mi li ne faris la samon. Li komencis disputon por forturni min de la praveco de miaj ideoj. De tempo al tempo li severe lautigis la vochon kaj mi devis silentighi. Tiam brilis la stelo de Mussolini, en kies persono la burgharo vidis sian savanton (Hitler estis ankorau nekonata). La estro multfoje menciis en sia parolo la nomon de Mussolini kaj lian doktrinon, al kiu iris la Okcidenta kultura mondo. En iu punkto de la konversacio liaj argumentoj estis tiel memfidaj, ke mi ne povis min deteni kaj ekkriis: "Tio estas paradokso!" La estro eksaltis.

- Tio estas paradokso por vi, char vi estas influata de la bolshevisma propagando, via idea vivnivelo estas unuflanka, vi konas nenion alian krom la komunismon. Vi mem, Trifon, estas paradokso, escepto, kun via fanatismo. Mi konsilas al vi forlasi tiun iluzion, en mala okazo vi suferegos. Mi malkashe diras al vi — se vi venos duan fojon, vi spertos batadon.

- Mi neniam estus veninta al vi, sinjoro estro, se vi ne estus min veniginta. Mi venis ne propravole...

- Mi ordonis, ke oni venigu vin, char vi partoprenas la agadon de la komunistoj kaj scias chion. Sub la shirmo de kvazaulegala partio kaj societoj de abstinenculoj ili faras nelegalan agadon. Che Rashkovanoj ni trovis abstinulajn gazetojn. — Li malfermis iun dosieron kaj svingis gazeton. - Vidu ilin, la abstinenculojn, kunvenintajn en komunista konferenco! Ni aplikas tiujn gazetojn al iliaj aktoj. En la Direkcio de Polico oni orientighu kiaspecaj abstinenculoj ili estas.

Li remetis la gazetojn, rigardis min fikse, longe kaj denove diris:

- Trifon, ke via agado estas nelegala, tio estas nerefutebla. Prefere konfesu mem tion, por ke ni ne arestu ankau vin estonte.

- Mi ne povas konfesi ion, kio ne estas vera. Nia agado estas tute iegala.

La estro premis la sonorilbutonon. Eniris policisto, kiu militsalutis lin, klinighante ghis la planko. Li ordonis al li voki iujn personojn, Eniris viro, kiu proksimighis al mi, kaj virino, kiu komencis konversacii kun la estro. Antau la viro, kiu donis al mi skribilon, paperujon kaj paperfolion, mi faris skribajn depoziciojn, kiujn li prenis kun si. La estro, shajne forgesinte pri mi, sin turnis al mi:

- Vi estas libera. Iru for!

- Sed kiel foriri, sinjoro estro, mi apenau povas eliri ghis la pordo.

- Diru, kien vi deziras iri?

- Eble en iun drinkejon por tranokti. Jam vesperighis.

Ekstere efektive vesperighis. La estro denove sonorogis kaj ordonis al la policisto, ke du policistoj portu min al iu drinkejo por tranokti.

La sama policisto prenis denove min en la brakojn kaj min malsuprenigis. La policistoj denove kolektighis kaj komencis konversacii libere kun mi. Iu demandis min chu mi vere posedas chifron, alia - chu vere mi sendis telegramon al la chefministro, denove alia — kial mi tondigis mian hararon, kaj ne portas hararon kiel la aliaj komunistoj. Mi respondis dekstren - maldekstren lau la demandoj - al la mokoj ironie, al la malspritaj demandoj - sherce moke. Mi demandis la policiston kion signifas chifro, char tiam mi ne konis tiun vorton, sed ankau li ne sciis. Fine du policistoj prenis min surbrake kaj ni ekiris. Komence portis min unu el ili, kaj kiam li lacighis, transdonis min al ia alia. La irado dauris sufiche longe. La bildo denove estis malgaja.

Oni portis min al drinkejo "Starijat Gjol" (La Malnova Lago). Tie mi konatighis kun iu avo Velcho, kies filo estis mortigita dum la eventoj de 1925. Li sidighis apud mi, regalis min. pagis al mi la vespermanghon kaj volis ke iu transportu min al lia domo. Sed post kelka tempo eniris la serghento Gocho, ekrigardis lin bruske kaj maldelikate lin forpelis. Poste li sidighis persone al mi kaj provis iniciati konversacion. Li asertis, ke li estas pli granda komunisto ol mi, sed ke ankorau ne venis la konvena tempo, do ankau mi devas rezigni la komunismon. Ni sidis dum foriris chiuj klientoj kaj la drinkejmastro fermis la drinkejon. Nur tiam Gocho forighis kaj liberigis min de sia cheesto.

La sekvan tagon mi luis veturigiston el vilagho Litakovo por min transporti al Radotina. Li prenis de mi sepdek levojn. En nia vilagho, sur la placo, chirkau kvindek personoj chirkauis min por ekscii chu oni batis min kaj kial oni min arestis. Hejme mi trovis la vidvinon de Koco kaj multajn aliajn virinojn, kiuj konsolis panjon. Shi tamen estis preskau certa, ke mi ne plu revenos. La vilaghestro estis disfamiginta pri tio, ke che la trasercho en mia hejmo, oni trovis la membrokartojn kaj deklarojn de la partianoj. Ilia membreco jam farighis publika, kaj ili terure ektimis, iliaj edzinoj ploris. La teruro, enradikita en 1925, chiam ankorau regis en la vilagho.