Do ni vidis, ke jam de la komenco li pensis pri ia
fundamento, kaj ke li instigis la unuajn adeptojn
konsideri la Unuan Libron kiel tian fundamenton.
Kiuj povis esti liaj pensovojoj por alveni al pli
ampleksa kaj pli agnoskita Fundamento? Kiuj povis
esti la influoj al li?
Unue, li certe konatighis kun Volapuk en la lastaj
tempoj antau la publikigo de la Unua Libro; li do
vidis la netan superecon de Esperanto super
Volapuk.(17) Kaj eble hodiau la esperantistaj
serchantoj specialistoj pri volapukologio iam povos
nin informi pri tiu interesa punkto. Sed almenau el
teorio ni povas supozi, ke Zamenhof konstatis, ke en
tiu chi lingvoprojekto Schleyer proponis iajn bazojn
kaj volis, ke oni neniel deflankighu kaj ech rezervis
al si la rajton pri enkondukado de novaj vortoj. Pli
poste, kvar au kvin jarojn post la naskigho de
Esperanto, li ankau konstatos, ke en Volapuk okazis
disdialektigho, ghuste kiam la homoj komencis peti,
kaj postuli, kaj agi por fari reformojn.
Alia influo vershajne estis tiu de la sekretaj
lingvoj, kiuj floris en la Universitatoj de la Rusa
Cara Imperio en la epoko, kiam Zamenhof tie estis
studento. Petro Stojan klarigas tiun punkton en
broshureto, kiun vi devus legi, se vi nejam legis;
broshureto, kiu meritus represon.(18) Cetere, tiu
aparta punkto mem povus esti objekto de esplorado por
niaj serchantoj.
Tria influo, kiun mi nur citos, char mi jam
parolis pli supre pri ghi, estas tiu de la Biblio kaj
de la Hebrea lingvo.(19)
Chiuokaze la unua gvidideo de Zamenhof estas la
jena: la fundamen-to devas esti la Unua Libro; la
cetero estos kreata pashon post pasho, kiel en chiuj
aliaj lingvoj kaj senprobleme kiel en chiuj aliaj
lingvoj. Kaj ofte, kiam oni demandados lin tra la
jaroj, li tiel same respondos: vidu do kiel estas en
la aliaj lingvoj; kaj ni agu kiel en la aliaj
lingvoj; nia lingvo estas iu vivanta lingvo kiel la
aliaj, do ni traktu ghin same, ni kondutu same al
ghi, kiel anoj de aliaj lingvoj kondutas rilate al
sia.
Tiun gvidideon li tenas jam en sia Unua Libro, en
kiu li skribas: "Mi prezentas mian verkon por
unu jaro al prijugho de la publiko kaj min turnas al
la tuta klera mondo kun peto diri al mi sian opinion
pri la proponita de mi lingvo." lom pli malsupre
li aldiras: "Por la lingvo estos fiksita
definitiva konstanta formo." Kaj li kvazau
konkludas, ke en la estonteco "la rajto shanghi
ne plu apartenos al mi, sed al autoritata, komune
akceptita Akademio de tiu chi lingvo."(20) En
lia penso, tiu Akademio estos plenpova kaj eventuale
povos shanghi la lingvon "ghis
nerekonebleco." Nun efektive ekzistas Akademio,
sed jam de longe sub la prezidado de Boirac ghi
decidis, ke tia ne povas esti ghia rolo. La Akademio
neniam arogos al si la rajton shanghi la lingvon;
ghia devo, male, estas gardi ghin kontrau chiaj
atencoj.
En la Dua Libro kaj en la Aldono al la Dua Libro
li ankorau revenas al tiu gvidideo. En la Dua li
asertas: "Mi ne volas esti kreinto de I'lingvo,
mi volas nur esti iniciatoro".(21) En la Aldono
li pli forte substrekas: "Por ke la lingvo povu
regule, unuforme kaj unuvoje progresadi, malgrau la
disjhetita laboro de malsamaj personoj en malsamaj
lokoj de latuta mondo, oni devis krei komunan
fundamenton sur kiu chiuj povus labori. Tiu komuna
fundamento por la "Lingvo internacia" devas
esti mia unua broshuro ("Lingvo Internacia,
Antauparolo kaj Plena Lemolibro"), kiu havas en
si la tutan gramatikon de la lingvo kaj sufiche
grandan nombron da vortoj. Tio chi estas la unua kaj
la lasta persona vorto en la afero de l' lingvo
internacia. Chio cetera devas esti kreata de la homa
societo kaj de la vivo tiel, kiel ni vidas en chiu el
la vivantaj lingvoj". Pli malsupre li
precizigas: "Tiu formo, kiun mi donis al ghi,
tiu gramatiko kaj vortaro, kiujn mi prezentis, devas
esti sole fundamento, sur kiu estos ellaborata la
efektiva lingvo internacia de l'estonteco".(22)
Kaj efektive la aferoj tiel okazis! Nun la lingvo
plu kreighas sub la plumo de niaj diverstalentaj
literatoroj, de niaj chiulandaj verkistoj: iom post
iom la lingvo ampleksighas kaj ankorau pli
ampleksighos; kaj teritorie kaj per la nombro de siaj
adeptoj; ankau per la kvanto kaj la kvalito de siaj
verkoj. Laugrade kun tio ghi iom post iom atingas la
eblon esprimi ideojn en chiuj fakoj de la homa
intelekto kaj sur chiuj facetoj de la homa koro.
Finfine, estas la fundamento kaj estas la cetero,
jam en la epoko de la Unua Libro kaj de la Dua Libro.
Devas esti ia tradicio; la novaj bezonoj sin trudas.
La 27-an de Novembro 1887 Zamenhof, malorgojle kaj
korsurmane, invitas Schleyer, la autoron de Volapuk,
alighi al la esperantista familio. Chi-okaze li
skribas al li interalie pri la internaciaj vortoj,
kiuj restu senshanghaj. Pri tiuj vortoj li diras:
"Char neniu persono estus tiel leghdonanta por
krei lingvon por la tuta mondo lau sia volo, kaj tuta
vivo de homo ne estus suficha por nove krei la tutan
senfinan multon da vortoj de lingvo; kun chiuj nomoj
de l' landoj kaj urboj, kun chiuj sennombraj nomoj
tehhnikaj, etc".(23/24)
Nun, se vi bonvolas konsideri nian lingvon en ghia
hodiaua stato, vi efektive konstatas, ke ni atingis
jenan nivelon: ni ja havas fortikan skemon de lingvo,
sed mankas al ni la tuta cetero!
En lastatempa artikolo mi studis la problemon de
la propraj nomoj kaj de la apelativoj, kaj ghenerale
kaj aparte por Esperanto.(25) Estas terure kiel
multaj estas la propraj nomoj! Se ni volus publikigi
en vortaroj chiujn necesajn proprajn nomojn kaj
chiujn necesajn apelativojn, ni devus plenigi bonan
bibliotekon per vortaroj, chiuj dikaj kiel la Plena
llustrita Vortaro.
Do, envere la vualita averto de Zamenhof al
Schleyer, miaopinie, estis pli ol modesta. Kaj
interkrampe, mi aldonu, ke iom neprudentaj estas
tiuj, kiuj volas nepre esperantigi chion: almenau mi
deziras al ili chian felichon! Tiu strebado certe iam
sukcesos: tio eblos, tio venos. Sed tiam la lingvo
estos parolata de chiuj, en la tuta mondo; ne la
nunaj esperantistoj shanghos la nunajn proprajn
nomojn al Esperantaj propraj nomoj: tion faros la
tuta Homaro mem. Tiam; jes! tio sukcesos! Sed eble
post cent au ducent jaroj: kiu vivos, tiu vidos!
Leopold Einstein, kiu estis unu el niaj unuaj
pioniroj, povis bone labori en tiu epoko kiel
jhurnalisto por nia komencighanta movado. Li skribis
al Zamenhof, ke lingvo de I'mondo sendube estos la
Internacia (26), eble shanghita en siaj detaloj,
"sed ne en la fundamento".(27) Tie
"fundamento", kiel pli supre, signifas por
li "simpla gramatiko, vortaro kun logikaj
principoj" kaj temas pri la principoj sur kiuj
estas konstruita "La Internacia". Zamenhof
reprenos la saman pli ellaboritan ideon en la
Antauparolo al la Plena Vortaro Rusa-lnternacia, kiu
datumas de 1889. Unuflanke estas privataj vortoj, sed
sen shangho restu la vortoj de l'malgranda vortareto,
de l' fundamenta vortareto.
Ni devas aliparte memori, ke Zamenhof en tiu epoko
ofte ricevis proponojn pri reformoj, prezentitaj
oftege kiel nepre necesaj, kiel vivnecesaj.
Por Zamenhof Esperanto estos la "efektiva
lingvo internacia de l'estonteco". Aliparte li
opinias, ke ghi nepre ne dependu de unu persono, de
lia persono: "tion postulas la interesoj de la
afero".(28) "Kiu konas iom la historion de
la lingvoj, li aldonas pli malsupre, tiu komprenos,
ke la timo pri disfalo estas tute senfonda, char ni
chiuj laboros sur unu fundamento kaj tiu fundamento,
enhavante la tutan gramatikon kaj la pli grandan
parton de I'vortoj, kiuj en la parolado estas
renkontataj la plej ofte, havos en la lingvo
internacia tian saman signifon, kiun en chiu lingvo
havis tiu lingva materialo, kiu estis en ghi en la
komenco de regula skriba literaturo: estis preta
gramatiko, estis granda kolekto da vortoj, sed multaj
vortoj ankorau malestis. Tiuj chi vortoj estis
kreataj unu post unu, lau la kreskanta bezono kaj
malgrau, ke ili estis kreataj dise de malsamaj
personoj, sen ia kondukanto au leghdonanto, la lingvo
ne sole ne disdividighis, sed, kontraue, ghi chiam
pli unuformighis; la dialektoj kaj provincialismoj
iom post iom perdighis antau la fortighanta komuna
literatura lingvo".(29) Kaj samaloke li
konkludas: "Ke mia unua broshuro prezentas
fundamenton sufiche fortan, kaj ke la fundamenta
vortaro enhavas nombron da vortoj sufichan kaj tiel
grandan, ke se oni volas, oni povas ech tute libere
esprimi siajn pensojn sen ia kreado de novaj vortoj,
- montras la fakto, ke en la tuta "Dua
Libro" vi ne renkontas ech unu nove kreitan
vorton! (Vi renkontos tie, vere, multajn vortojn,
kiujn vi ne trovas en la fundamenta vortaro, sed tio
chi estas vortoj ne nove kreitaj,sed nur tiaj, kiujn
mi danke la gramatikon (C.7.) ne bezonis presi en la
vortaro".(30/31)
Post tiuj gheneralajhoj ni studos pli detale la
Unuan kaj la Duan Librojn; poste ni transiros al la
tri konsistigaj partoj de la Fundamento, dokumento
sankciita en la Unua Universala Kongreso. Tiujn tri
partojn ni vidos en la ordo de ilia apero: nome, la
Universala Vortaro, la Ekzercaro kaj fine la grava
Antauparolo. Ni finos per la Fundamento mem kaj per
la Bulonja Deklaracio, kiu estas i.a. la
sankci-deklaro de tiu dokumento.