KVINA AKTO

En novembro 1940 en Varsovio estis fondita getto, chirkauita per altaj muroj kun pikdratoj supre. La muro de la getto estis unu el la simboloj en la dramo. Tiu chi muro estas en preskau chiu sceno kaj ghi formas au unu el la muroj de la loghejo, au unu el muroj de la drinkejo en la oka akto, au en chiu ago videblas ghia nigra ombro, simila al grandega kaj terura aglo.

La nova loghejo de familio Zamenhof en la getto, estas eta kaj en ghi preskau ne trovighas mebloj. Lidia sidas che la skribotablo kaj skribas postkarton. Sofia kaj Wanda preparas la vespermanghon.

LIDIA — Al familio Isbrucker

Lenvensche str. 47.

Scheveningen Holland

Karaj geamikoj,

Pardonu, mi petas, pro mia longa silento. Vian karton mi bone ricevis kaj mi ghojas ekscii, ke Vi fartas bone. Tamen mi ne povus ricevi la sendajhon, kiun Vi volas sendi al mi. Mi skribas tiun chi karton al via adreso en Scheveningen; en la lasta momento tamen venas al mi la penso, eble vi translokighis en Arnhem? Ciuokaze mi deziras al Vi chion bonan. Pri ni nenion novan mi povas informi; pri Adamo mankas iaj ajn sciigoj. Antau longa tempo mi ricevis de Ponti karton, sed mi ne povis respondi. Mi petas, volu lin saluti.

Multajn korajn salutojn por Vi chiuj kaj por sinjoro Cseli.

Varsovio, la 10-an de julio 1941.

Lidia Zamenhof

Ogrodowa 3 m. 17.

Varsovio - Generalgouv

WANDA - Dio mia, tiuj estas la lastaj tri terpomoj. Morgau nenion mi povos doni al Ludoviko por matenmanghi.

LIDIA — Nun mi ne estas malsata, rni ne vespermanghos kaj morgau matene Ludoviko manghos mian terpomon.

SOFIA — (sherce) — Wanda, kial vi estas malkontenta? Ni ne havas terpomojn kaj panon, sed ni ankorau havas akvon. La germanoj bone zorgas pri ni. Jen ili donis al ni novan vastan loghejon kaj en ghi tial mankas mebloj, char ni ne estas filistroj kaj por ni la mebloj estas tute superfluaj. Mankas ankau banejo, char la malvarma akvo povus serioze malsanigi nin. Ili donas al ni tage nur tri terpomojn, char ni devas esti elegante sveltaj.

WANDA — Jes, de tempo al tempo, por amuzo, ili pafas kontrau ni, ili diligente, amase malsanigas nin per tifo, au la pli simpatiajn inter ni ili envagonigas kaj portas en la gaskamerojn, char la fortaj germanaj soldatoj bezonas kolorajn, aromajn sapojn.

SOFIA — Kompreneble. Ni estas multaj, ni okupas multan lokon, ni enspiras multan aeron kaj ni devas iom liberigi la teron, tial ili estas tiel afablaj al ni.

WANDA — Ne, Sofi! Mi ne povas plu elteni! Mi ne povas plu resti chi tie. Jam de pli ol unu jaro mi nenion scias pri Adamo. Mi ne povas plu mensogi al Ludoviko, ke lia patro vivas kaj kashas sin ie. Mi ne povas rigardi la kadavrojn sur la stratoj, kovritajn per paperoj kaj jhurnaloj. Mi ne povas elteni en la hospitalo, kie la malsanuloj kushas en koridoroj kaj sur la planko, kaj ni ne povas helpi al ili, char mankas medikamentoj kaj nutrajho.

SOFIA - Wanda, kara Wanda! Ni devas elteni! Ankorau iomete ni devas elteni! Pensu pri Ludoviko! Li devas scii, ke lia patro vivas, li devas kredi tion, char la kredo donos al li fortojn por vivi. Ni eble mortos. Se ne hodiau — eble morgau, sed Ludoviko devos vivi!

WANDA - Kial vivi! Kial rigardi la kadavrojn de parencoj kaj konatoj! Kial rigardi iliajn flavajn ostajn vizaghojn, iliajn grandajn dolorajn okulojn, similaj al du senlumaj kaj profundaj kavoj. Oni ech ne povas imagi, ke tiuj homoj, similaj al skeletoj, vestitaj en chifonoj, hierau estis instruistoj, inghenieroj, advokatoj, kuracistoj. Kiu bezonas nun ilian saghon, iliajn kapablojn, iliajn sciojn? Kial ili laboris, studis, instruis...?

LIDIA - Wanda, mi kredas — tio ne estos longe! Baldau la nokto malaperos kaj denove eklumos la suno! Ne ekzistas obskuro kiun la suno ne venkos.

WANDA

WANDA — Sed ni, Lili, neniam plu ni vidos la sunon.

(Iu malfermas la pordon de la vestiblo)

SOFIA — Ludoviko venas. Wanda, mi petas vin, pro li ni estu fortaj! Li baldau ighos 17 jara, sed li ankorau ne estas viro. Ni ne devas montri al li nian malesperon.

(Ludoviko eniras la chambron)

LUDOVIKO - Saluton, onjoj, saluton, panjo.

WANDA - Kio okazis, Ludoviko? Kial viaj okuloj larmas?

LUDOVIKO - Panjo, jhus la germanoj mortpafis tri knabojn.

WANDA - Kio okazis? Chu ankau vi estis kun ili, Ludoviko?

LUDOVIKO - Ne. Mi jhus eliris el la oficejo, kiam mi audis la pafadojn. Poste preterkuris tri knaboj, portantaj sakojn, vershajne kun terpomoj... Eble ili kashe eliris el la getto kaj kiam ili denove trasaltis la muron, la germanoj rimarkis ilin kaj komencis pafi. Panjo, la germanoj kuris post la knaboj kaj pafis, pafis, pafis... Nun la tri knaboj kushas sur la strato. Eble iliaj gepatroj atendas ilin.

WANDA - Ludoviko, mi petas vin, neniam provu eliri el la getto! Neniam provu trasalti tiun chi altan muron! Resti chi tie — tio estas nia sorto!

SOFIA - Ludoviko, vi estas malsata, vespermanghu. Ni preparis bongustan manghajhon, kaj por vi mi havas surprizon. Jen, oni donacis al mi chokoladan bombonon.

LUDOVIKO - Sed, onjo, kial vi mem ne manghis ghin. Ankau vi malsatas. Mi estas viro kaj por mi sufichas unu terpomo.

SOFIA - Ghuste tial, Ludoviko, char vi estas nia sola viro, ghuste tial via devas esti la bombono.

LUDOVIKO - Dankon, onjo, kiel kara vi estas!

(Audighas mallautaj frapoj)

LIDIA - Iu frapas.

WANDA - Germanoj!

SOFIA - Ne. La germanoj ne frapas, ili batas la pordojn.

LIDIA - Eble najbaro au konato. Mi iros malfermi.

SOFIA - Restu chi tie. Mi estas la plej agha kaj mi malfermos la pordon.

(Sofia eliras kaj postnelonge revenas kun juna viro — David)

DAVID - Bonan vesperon, sinjorinoj. Bonan vesperon, fraulino Lidia, bonan vesperon, Ludoviko.

(La virinoj kaj Ludoviko apenau respondas al lia saluto)

DAVID - Chu vi ne ekkonis min, fraulino Lidia?

(Lidia rigardas lin stupore)

LIDIA — Mi petas pardonon, sed mi ne povas rememori kiu vi estas. Shajnas al mi, ke tre delonge mi vidis vian vizaghon, sed nun por mi estas ege malfacile ekkoni vin. Mi petas pardonon, sinjoro, sed ankau via vocho estas konata por mi.

DAVID — Mi estas David Dembski, fraulino Lidia. En 1939 vi instruis al mi Esperanton.

LIDIA — David! Dio mia! Kio okazis kun vi, David!

DAVID — Jes, fraulino Lidia, mi sciis, ke vi ne povus ekkoni min, sed ankau mi preskau ne ekkonis vin.

LIDIA — Pardonu min, David, sed de tiam pasis preskau du jaroj.

DAVID — Jes, fraulino Lidia, de tiam pasis nur du jaroj, sed ili eble sufichis por ke ni ne ekkonu unu alian.

LIDIA — David, kiel vi trovis min?

DAVID — Ne tre facile, fraulino Lidia. Unue mi pensis, ke vi ne estas chi tie. Mi kredis, ke vi kaj viaj parencoj sukcesis eskapi el tiu chi acha kunvenejo, sed iu konato diris al mi, ke ankau vi estas chi tie kaj vi instruas la anglan lingvon.

LIDIA — Jes, David, tio estas la sola afero, kiun mi povas fari en la getto. Mi ne estas kuracistino, mi ne povas helpi al la malsanuloj. Al tiuj, kiuj ankorau havas esperon eskapi el la getto, mi donas kelkajn lecionojn pri la angla lingvo.

SOFIA — Chu ankau vi shatas lerni la anglan, sinjoro?

DAVID — Jes, sinjorino. Mi opinias, ke ghuste nun oni devas lerni au studi ion. Ghuste nun oni devas trovi tempon por legi ion, char krom chio, ni estas homoj, kaj la homo bezonas ne nur peceton da pano au terpomon. Hierau la germanoj mortpafis la dekjaran filon de miaj najbaroj. Kiam mi eniris ilian chambron por transdoni miajn kondolencojn, la edzino kushis senmova en la lito, la edzo staris kaj legis versajhojn. Imagu, sinjorinoj, per mallauta vocho li legis poemojn de Mickiewicz. Tiuj chi gepatroj provis trovi konsolon en la poezio.

WANDA — Tio estas terura, sinjoro.

DAVID — Sed ne pli terura ol la malespero, sinjorino. Ni devas esperi! Chiam, ankau en la plej senespera situacio trovighas elirvojo.

WANDA — Sed chu vi ne pensas, ke tro altaj kaj fortaj estas la muroj de la getto.

DAVID — Jes, sinjorino, sed neniu muro estas eterna. La homo chiam deziras iom pli scii kaj eble ne estus senutile paroli iomete ankau la anglan lingvon.

LIDIA — Mi bone komprenas vin, David, kaj mi volonte helpus al vi. Antau du jaroj vi tre rapide eklernis Esperanton kaj mi ne dubas, ke vi rapide progresos en la angla lingvo.

DAVID — Mi kore dankas, fraulino Lidia, kaj chiam mi pretos helpi al vi, sinjorinoj: per kio mi povas.

SOFIA — Dankon, sinjoro, sed ni ankorau sukcesas aranghi preskau chion.

DAVID — Mi ankoraufoje dankas pro via afableco, fraulino Lidia, kaj mi petas pardonon, ke mi maltrankviligis vin, sinjorinoj, en tiu chi malfrua horo. Ghis revido, sinjorinoj, ghis revido, fraulino Lidia, ghis revido, Ludoviko.

LIDIA — Ghis revido, David. Mi atendas vin.

DAVID - Koran dankon.

(David foriras)

LIDIA — Tiu estis David. Dio mia! Se li ne dirus sian nomon, mi neniam rekonus lin. Kiel multe li maldikighis! Kaj en kiaj vestoj li estis; eble nur liaj okuloj restis la samaj — grandaj, ardaj. Mi tre bone rememoras kiam antau du jaroj li venis al la Esperanto-kurso kaj demandis min Esperante, chu mi estas Lidia Zamenhof. "Jes", mi respondis. Tiam li diris, ke li deziras lerni Esperanton kaj ech iomete li komencis sola lerni ghin, sed li volas ekscii, kia estas tiu Cseh-metodo, lau kiu mi instruas. Tiam li jhus finis la Juran Fakultaton kaj li preparis sin por advokata kariero. Li mirinde rapide progresis en Esperanto kaj neniam mi forgesos kiam unu printempan vesperon, post la fino de la leciono, li ghene proksimighis al mi kaj konfesis al mi, ke li verkis kelkajn Esperanto-poemojn, kiujn li dezirus lautlegi por mi. El lingva vidpunkto ili estis naivaj poemoj, similaj al chiuj Esperanto-poemoj, verkitaj de novaj esperantistoj, kiuj antaunelonge eklernis la lingvon kaj kiuj tuj provas utiligi ghin en
la poezio, au pere de tiu chi nova kaj facila lingvo esprimi siajn pensojn kaj emociojn, sed inter la poemoj de David estis unu, kiun mi ne povas forgesi. En ghi li parolis pri malfelicha popolo, kiun oni persekutis dum jarcentoj kaj tial ghi migris de lando al lando, sen domo kaj sen lingvo. En la fino de la poemo estis alvoko al tiu chi popolo por batalo, por sia propra lingvo kaj lando. Tiam mi diris al li, ke la pensoj, esprimitaj en la poemo, kontraustaras al la celoj de Lingvo Internacia. Mi diris al li, ke Esperanto estas lingvo de paco kaj ne de batalo. Lingvo por homa interkompreno kaj amo, sed chu li komprenis min tiam?

SOFIA — Se li ne komprenis vin tiam, eble nun li jam komprenis vin.

LIDIA — Eble, Sofi, kaj mi tre ghojas, se li jam kredas, ke Esperanto estas lingvo, kiu kunligas la homojn.

Mallumo


<< >>