NI
VIVOS
Rolantoj
Lidia Zamenhof
Sofia Zamenhof —
shia fratino, kuracistino
Wanda Frenkel —
bofratino de Lidia kaj Sofia
Ludoviko Zamenhof —
filo de Adam Zamenhof kaj Wanda
Janina Minc —
fratino de Wanda
Henrik Minc — edzo
de Janina
Jozef Arsenik —
amiko de la familio Zamenhof
David Dembski — juna
juristo
Standartenfuhrer
Wilhelm Schulz
Hauptsturmfuhrer
Robert Adler
Almozulo
Jakob
Isak — drinkejmastro
Junulino
Najbarino
Komercisto
Flegistino
Germanaj soldatoj
La agado okazas en
Varsovio kaj en Varsovia getto inter la jaroj
1939-1942.
UNUA
AKTO
Sur la scenejo
regas mallumo. Bluluma reflektoro lumigas nur la
dekstran antauan angulon de la scenejo kie estas
skribotablo. Che la skribotablo sidas Lidia, vestita
en blanka robo, iom pli longa, simila al
noktochemizo. Proksime che la skribotablo videblas
ankau lito.
En la malluma parto
de la scenejo estas granda baptovazo. Kelkajn
metrojn, antau la baptovazo, estas cherko kun
arghenta kruco, sed pro la mallumo la publiko ankorau
ne vidas la baptovazon kaj cherkon.
Lidia sidas che la
skribotablo kaj skribas leteron, pli ghuste shi
mallaute eldiras la tekston de la letero.
LIDIA - Krolewska 41.
Varsovio, Polujo la
26-an de majo 1939
Miaj karaj
Gesamideanoj,
Jam de kelka tempo via
letero kushas sur mia skribotablo, sed longe mankas
la tempo respondi. Hodiau venis libera horo, mi
profitas tion por skribi al vi.
Kiel vi jam scias, mi
ne povas viziti vin en via kampara hejmo. Mi estas
for de vi, en Polujo, kaj ne antauvidas iajn
baldauajn vojaghojn. La pensoj feliche konas nek
limojn, nek pasportojn, nek doganojn, nek la neceson
acheti bileton — kaj ili vojaghas super la
landlimoj. Kaj en tiu chi maniero mi estas en via
abelbieno en Provenco.
Multe mi dankas vin
pro via deziro, ke mi eventuale disponu la autorajn
rajtojn de viaj "Rememoroj"... sed mi
preferas, ke ne okazu simila evento! Jes, mi estas
pli juna ol vi — sed baldau povos veni tempo, kiam
juneco kaj forto restos senpovaj kontrau furiozo
malkatenita de homaj manoj, kiam la milita monstro
malfermos sian faukegon. Pli sekuraj vi estos tiam en
la izolita bieno en Provenco, ol mi en la chefurbo.
Sed antau chio ni devas memori, ke ni estas chiuj en
la manoj de Dio. Ni dependas de Li, Li estas nia
rifughejo kaj shildo.
Kun granda intereso mi
legis la anglajn broshurojn, kiujn vi sendis al mi,
rilate al la Henry George-Movado. (Chu mi iam skribis
al vi, ke mi faris paroladon pri Esperanto en la
Henry George Klubo en Cleveland, en Usono?) Mi tre
dankas vin pro tiuj sendajhoj.
Pri mi mem mi ne multe
povas al vi rakonti. Kiel mi diris antaue, mi ne
povas fari iajn vojagh-planojn. Ech al la Kongreso mi
ne iros. Mi gvidas nun en Varsovio du
Esperanto-kursojn kaj kvankam ili ne estas tiel
kontentigaj kiel iafoje okazadis en Francujo, mi
estas felicha, ke almenau tio estas ankorau farebla.
Kiel ajn nigraj estos la nuboj super la chielo de la
homaro, kiel ajn teruraj tondroj el ghi pafos —
pasos la nuboj kaj denove ekbluos super la mondo la
Chielo.
Jam certe brave
laboras la bonaj laboremaj abeletoj. Ili portu al vi
dolchan mielon, ridetu al vi la suno de Provenco,
kantu birdoj kaj murmuru la verdajho!
Kun
koraj salutoj via Lidia Zamenhof
P.S. Al via lasta
letero estis aldonitaj du respondkuponoj. Mi tre
dankas vin pro via delikateco - sed tio estas
nenecesa. Ne faru tion plu, mi petas!
Lidia lasas la
skribilon kaj ekdormas che la skribotablo. Por
momento la tuta scenejo dronas en mallumo kaj tuj
poste lumighas per rugha lumo la centra parto de la
scenejo kie videblas vico da homoj kiuj pene iras en
rondo de la baptovazo al la cherko kaj reen. La homoj
estas vestitaj en blankaj noktochemizoj kaj iliaj
movoj estas movoj de frenezuloj. Lidia staras en la
mezo de la rondo kaj timeme kuras de unu flanko al
alia, sed shi ne povas eskapi tiun chi vivan homan
rondon.
LIDIA - (terurite
krias) — Kie estas panjo? Kie estas mia panjo?
(Nur ridegoj
respondas al shi)
LIDIA — (krias)
— Kie estas panjo? Kies estas mia panjo?
(La
homoj en la blankaj noktotemizoj prenas la manojn
unu de la alia, kaj komencas salti kaj krii)
LA HOMOJ
— Ni konstruos unu grandan rondon familian.
(En
tiu chi momento la cherko malfermighas kaj el ghi
eliras flegistino. Lidia alkuras shin demandi)
LIDIA —
Kie mi estas? Bonvolu diri, kie mi estas?
(Sed la flegistino
freneze alrigardas shin, kaj komencas tondre ridi)
La tuta scenejo
denove dronas en mallumo. Audighas nur obtuzaj
foraj kaj frenezaj ridoj. La bluluma
reflektoro lumigas denove la skribotablon che kiu
dormas Lidia. Lidia subite vekighas kaj
komencas krii.
LIDIA - (krias) - Dio
mia! Dio mia!
(En la chambron
kuras Sofia kaj Wanda)
SOFIA - Lili, kio
okazis? Kial vi krias?
WANDA - Lili, chu vi
ankorau ne dormas?
LIDIA - (ankorau
maltrankvila) - Mi songhis. Mi songhis teruran
songhon...
WANDA - Chu mi portu
akvon?
LIDIA - Ne. Ne.
Dankon.
SOFIA - Kion vi
songhis?
LIDIA - Mi serchis
panjon... kaj mi trovis min en grandega hospitalo,
pli ghuste frenezulejo, kie la frenezuloj saltis,
kriis, ridis... Mi vane provis eliri, ne eblis... kaj
kiam mi perdis chiun esperon, de ie aperis
flegistino. Mi alkuris shin, sed ankau en shiaj
okuloj mi vidis — frenezecon.
Mi ektimis...
SOFIA - Lili,
trankvilighu.
LIDIA - Ne pri mi mem
mi ektimis. Terurigis min la penso, ke tiuj kiuj
devas zorgi pri la hospitalo, estas same frenezaj
kiel la pacientoj. Mi komencis voki la Nomon de
Dio...
SOFIA - Lili,
trankvilighu. Ni chiuj estas chi tie.
LIDIA - Pardonu min.
Mi ne deziris veki vin. Iru dormi, Sofia, Wanda.
Morgau frue vi devos vekighi. Vi havos multan laboron
en la malsanulejo. Iru dormi. Jam mi sentas min pli
trankvila.
SOFIA - Mi restos kun
vi, Lili.
LIDIA - Dankon, Sofi.
Sed, Wanda, ne maltrankvilighu, iru. Eble Adam kaj
Ludoviko ankau vekighos.
WANDA - Chu vere vi
jam pli bone fartas, Lili?
LIDIA - Jes, Wanda,
iru kaj pardonu min.
WANDA - Bonan nokton,
Lili.
LIDIA - Dankon, ankau
al vi.
(Wanda foriras. En
la chambro restas nur Sofia kaj Lidia)
SOFIA - Lili, kushu,
jam estas tre malfrue.
LIDIA - Jes, Sofi, mi
kushos, sed tiu songho ege maltrankviligis min.
SOFIA - Lili, ne pensu
plu pri ghi.
LIDIA - Ne, Sofi. Nun
mi komencas kompreni la signifon, de la songho, kaj
ne la songho terurigis min, sed ghia signifo. Chu vi
ne pensas, Sofi, ke tiu hospitalo estis la mondo? La
malsanuloj, jam en volvitaj en mortotukoj kaj ankorau
freneze saltantaj, estis la popoloj de la mondo, kaj
tiuj, kiuj devis zorgi pri tiu granda hospitalo, la
mondo, estis mem frenezaj.
Domaghe, ke mi
vekighis. Mi povis tamen iri kaj vidi la chefan
kuraciston.
SOFIA — Lili, mi
petas vin, ne pensu plu pri tio. Kushu. Ekstere estas
bela maja nokto.
LIDIA — Dankon,
Sofi. Iru ankau vi dormi. Bonan nokton.
SOFIA - Bonan nokton,
Lili. Dormu trankvile.
LIDIA — Sofi, chu vi
ne pensas, ke chi nokto estas tre silenta? Kia
profunda silento regas ekstere!
SOFIA — Lili! Mi
petas vin, ne pensu plu pri tio. Ankau vi scias, ke
nenio malbona okazos. Ja neniu deziras militon, kaj
post du monatoj ni chiuj kune vojaghos al Berno, al
la Kongreso.
LIDIA — Kia stranga
koincido. La unua Esperanto-kongreso en kiu mi
partoprenis ankau estis en Berno.
SOFIA — Jes, la Naua
Kongreso de Esperanto same okazis en Berno kaj tiam
vi estis nur naujara.
LIDIA — Antau la
Kongreso mi ankorau ne parolis Esperanton, kaj panjo
serioze avertis min, ke, se mi ne eklernos la
lingvon, shi kaj pachjo ne prenos min al Berno.
SOFIA — Kaj dum ses
semajnoj vi ellernis Esperanton. Kiel mirindan
progreson vi faris, Lili.
LIDIA — Tiam vi kun
Adam studis en Lozano, kaj ni chiuj renkontighis en
Berno.
SOFIA - Jes, en Berno
ni chiuj kongresis, kaj pachjo jam ne staris antau la
kongresanoj, sed sidis inter ili en la salono, char
kiel en la antaua kongreso li diris, Esperanto jam ne
dependas plu de unu sola homo, au aro da homoj.
LIDIA — Sed nun unu
sola persono kun kelkaj aliaj, kiuj portas svastikojn
sur siaj nigraj soldataj uniformoj, minacas neniigi
Esperanton por chiam.
SOFIA — Mi petas vin
— ne pensu pri tio.
LIDIA — Ne, Sofi. Mi
sentas, ke chijare ni ne povos veturi al Berno kaj
plu neniam ien ajn mi veturos.
SOFIA — Lili! Kara
Lili! Vi veturos kaj denove vi instruos Esperanton
kiel iam. Vi vojaghos al Nederlando, Francujo,
Svedujo, Usono. Denove venos sennombraj leteroj per
kiuj nekonataj samideanoj invitos vin instrui kaj
prelegi en diversaj malproksimaj landoj.
LIDIA — Sofi, jhus
mi skribis leteron al miaj provencaj amikoj. Nun la
rozoj en ilia bieno floras kaj eble la tuta aero
sorche odoras. Printempe vespere, kiel agrable estas
promeni tie kaj longe rigardi la profundan stelplenan
chielon.
(Auighas foraj
tondroj)
LIDIA — (timeme) Sofi,
chu vi ne audas pafojn?
SOFIA — Estas
tondroj. Pluvos. Benitaj estas la majaj pluvoj.
LIDIA — (pli
timeme) — Shtormo, Sofi. Proksimighas shtormo.
Kia obskuro tegas la urbon kaj kiel profunda estas la
silento. Silentas stratoj, domoj, homoj. Kvazau la
tuta urbo timeme atendas shtormon... kaj plu neniu
povas fari ion...
(La tondroj
plifortighas. Lidia timeme chirkaubrakas Sofian)
Mallumo