18

Komence de 1931 okazis nova polica trasercho de nia hejmo. La policagento Grigorov venis rekte el la Direkcio de Polico por konfiski miajn esperantajn korespondajhojn kaj kontroli, chu ili ne enhavas ion dangheran. Mi apenau sukcesis savi la fotajhojn kaj la bildkartojn. Chirkau du-tri kilogramojn da korespondajhoj oni konfiskis kaj forportis al Sofio. La agento donis al mi adreson de kie mi povus serchi ilin: Direkcio de Polico, fako "Sekureco de la Shtato", Nikola Geshev. Se la leteroj ne estas dangheraj, oni redonos ilin al mi. Oni tamen neniam redonis ilin.

Tiutempe mi komencis aperi inter la samvilaghanoj. Antaue mi neniam iris tra la vilagho, krom kiam la kamaradoj portis min lige kun iu grava okazo. Nun jam chiujn festotagojn mi iris al la centro de la vilagho. Komence estis por mi malfacile iri. De nia domo ghis la vilagha placo la distanco estas chirkau ducent metrojn longa. Ghin mi pasis kun kelkaj ripozoj ire kaj reire. Kutime mi iris al la vilagho posttagmeze kaj revenis en malfrua vespera horo. En la komenco mi ege lacighis, sed poste kutimighis.

Komencinte eliri, mi jam povis multajn aferojn aranghi pli facile kaj pli akurate. Chiumomente mi povis vidi partianojn kaj junulojn kaj komisii al ili iun taskon sen voki ilin al mi hejmen.

Multajn jarojn mi ne vizitis la kamparon kaj ech forgesis kie trovighas niaj agroj. Ekster la vilagho mi eliris nur kiam oni min arestis au kiam mi veturis ien. Mi tute izologhis de la naturo kaj tio tre pezis al mi, sed kion fari...

Chiun autunon mi achetis melonojn de Mezdra por ilin vendi en nia vilago kaj tiamaniere gajni iom da mono. Mi tranoktis en la butiko. Kiam la veturigisto ne estis mia proksimulo au ne scipovis mem elekti la melonojn, ankau mi eniris la charon kaj veturis al Mezdra por acheti melonojn, pri kiuj ankau mi mem nenion komprenis. Survoje mi noktis en la salikaro apud rivero Iskar. Vekighinte mi ofte vidis roson sur miaj kovriloj. Sed la utilo estis mizera - mi apenau sukcesis gajni tricent-kvarcent levojn. La vilagho estis malgranda, la vilaghanoj ne havis monon kaj krom mi vendis melonojn ankau du-tri butikistoj kaj drinkejmastroj, tial la klientoj dividighis. Miaj klientoj plej ofte konsumis kredite kaj poste ne pagis, precipe la junuloj.

En 1931 okazis grava evento - elektoj de parlamentanoj. Lige kun tio la policaj traserchoj en mia hejmo plioftighis. Kaj post la elektoj la traserchoj dauris lige kun la tagoj de pli intensa politika aktivado.

La elektoj proksimighis kaj ni mobilizis niajn fortojn. El Novachene oni ofte venis kaj portis direktivojn kaj presajhojn. Ni sciis kaj ankau la autoritatuloj bone komprenis ke ni ne povas elekti nian deputiton en la subdistrikto. Sed la adeptoj de la Popola Bloko skismighis: formighis oficiala listo fronte kun advokato Boris Pavlov el urbo Etropole, demokrato, dua kandidato en la sama listo - Stojan Velev el nia vilagho, kaj alia, neoficiala listo fronte kun Mincho Stamboliev el Botevgrad, agrarano, kaj Stefan Sariev, naciliberalo. Stojan Velev venis al mi kun peto igi la membrojn de la Laborista Partio subteni lian kandidatecon, lasante vochdoni por la Laborista Partio nur etan grupon da partianoj nur por konservi nin politike. Mi diris al li, ke tio ne eblas. Ni prezentis nian propran liston fronte kun Ivan Hhaghijski (Strangha) el Novachene, kiu jam havis la postulatan de la elekto-legho minimuman aghon de tridek jaroj. Oni sendis al ni kvincent arghentkolorajn balotilojn por ke ni disponu pri certa rezervo, se la polico konfiskus parton de balotiloj. Oni sendis al ni multe da propagandaj afishoj, kiujn ni gluis en la vilagho kaj disdonis inter la elektontoj. Chiuj partioj faris grandajn publikajn kunvenojn. Ankau ni organizis grandan kunvenon en la lernejo kun oratoro Vasil Vasilev, studento el vilagho Lajhene. Eksciinte ke li oratoros kaj ke oni lasis al ni agi nur per lokaj aktivuloj, mi ektimis, ke la kunveno fiaskos. En la lernejon venis amaso da homoj, denove cheestis virinoj kaj fraulinoj. Ghuste antau ol mi jam volis malfermi la kunvenon, venis al mi policisto kaj postulis ke mi montru la permesilon de la vilaghestro pri publika kuveno. Permesilon ni ne havis. La vilaghestro kashighis, supozante ke ni faros la kunvenon sen lia permeso, por ke li ne portu respondecon. Sed la policistoj ne cedis, ni fine trovis la vilaghestron kaj ricevis la permeson. Mi malfermis la kunvenon per kelkaj vortoj kaj prezentis la parolon de Vasil Vasilev. Li parolis tiel bone, tiel entuziasmige, ke li min surprizis kaj emociis. La lerneja salono resonegis de aplaudoj, aplaudis ankau la agraranoj, venintaj audi ankau nian platformon, aplaudis kaj junuloj kaj maljunuloj. Nia kunveno pasis sur plej alta nivelo el inter chiuj vilaghoj de la subdistrikto.

Du - tri tagojn antau la elektoj venis al nia vilagho polica bando. Ni chiuj supozis, ke oni arestos parton de la opoziciularo. Sed baldau chio farighis klara: oni volis bategi la vilaghestron, char li permesis al chiuj opoziciaj partioj organizi publikajn kunvenojn. Agento faris raporton kontrau la vilaghestro kaj nun la multnombra polica bando volis lin aresti kaj mistrakti. Sed ankau la vilaghestro aplikis antaugardajn rimedojn. Sur la placo oni estis konstruanta domon. Li arigis la konstruistojn, kiuj komencis, kun adzoj che la manoj, promenadis silente sur la placo, kune kun la komunumaj servistoj kaj multaj vilaghanoj. La bando komprenis, ke ghi ne povos plenumi sian intencon kaj forbalaighis el la vilagho.

En la tago de balotoj mi estis reprezentanto de nia partio en la balota buroo. La tago pasis trankvile. En la vespero ni nombris kvardek sep arghentajn balotilojn. Tian rezulton en nia vilagho ni ne havis ech antau 1925. La reganta partio "Sgovor" ricevis cent dudek vochojn, la oficiala listo de la "Nacia Bloko" - chirkau cent kvardek, la neoficiala - chirkau tridek, kaj la socialdemokratoj - chirkau dek kvin. En la tuta subdistrikto ni ricevis chirkau okcent vochojn, la du blokaj listoj - tri mil tricent vochojn, "Sgovor" — tri mil naucent kaj gajnis la du deputitajn lokojn. Sed la rezulto en nia subdistrikto ne estis karakteriza por la tuta lando.

"Sgovor" fiaskis kaj falegis sub la pezo de siaj krimoj kaj ni kun ghojo eksciis, ke la Laborista Partio havas tridek du deputitojn.

Post la balotoj la barajho malshtopighis. Komencighis strikoj en la tuta lando. La registaro de "Popola Bloko" frakasis ilin per polico kaj armeo. La iluzioj pri demokratio, popola regado ktp. rapide vaporighis. La klasbatalo akrighis kaj pli profundighis. Kreskis la laborista gazetaro. Komencis aperi ankau jhurnalo "Rabotnichesko-Selsko Zname" (Laborista-Kamparana Standardo), organo de la parlamenta grupo de la Laborista Partio. De ghi ni ricevadis dek kvin ekzemplerojn, de "Rabotnichesko Delo" (Laborista Afero) - dek kvin, de "Mejhdunaroden Rabselkor" - dek, "Mladejhka Iskra" (Junulara Fajrero) — dek, "Svobodomislesht" (Liberpensulo) - kvin, de la sindikata jhurnalo "Edinstvo" (Unueco) — kvin, multajn broshurojn kaj alvokojn, la jhurnalon "Ehho", "Pogled", "Relef", "Nauchna misal" (Scienca Penso), Laborista Literatura Fronto, po unu au kelkaj ekzempleroj. Oni devis chion distribui, disporti, kolekti la abonmonon por la gazetoj.

La 28-an de augusto la regiona partia komitato organizis grandan publikan kunvenon en vilagho Novachene kun oratoro el la Centra Komitato de nia partio. Oni sendis al ni deputiton. En tiu tago regule okazis granda kermeso en Novachene. Ni disgluis afishojn, agitis por la kunveno en chiuj vilaghoj. La 27-an de augusto mi iris acheti melonojn. La 28-an vespere mi alvenis gaste al Strangha en Novachene. Ankau la oratoro jam estis veninta kaj same tiel loghis che Strangha. Li estis vilaghano el Trakio, kun mallonga kamparana jako, largha shtofzono, tanitaj mokasenoj, peltochapo. En la domo se Strangha kolektighis chirkau la parlamentano la plej aktivaj kamaradoj de Novachene kaj la apudaj vilaghoj. En iu momento invadis la domon uniforma kaj civila policanaro, kiu invitis chiujn escepte de la parlamentano, viziti la policejon. Neniu volis iri kaj okazis granda kverelo. Fine, la kamaradoj decidis iri al la policejo, sed tie oni arestis ilin, kvankam la policistoj estis promesintaj al ili la malon. La novajho chirkaukuris la vilaghon. Kolektighis multaj vilaghanoj antau la policejo kaj sub ilia premo la polico liberigis la arestitojn.

La sekvan tagon mi frue iris al la placo por vendi melonojn. El la urbo alvenis preskau la tuta policanaro, chirkau kvindek uniformaj policistoj kune kun sia chefserghento. Kien ajn oni rigardis, oni chie vidis policuniformojn. La kunveno estis malpermesita. La chefserghento rajdante promenis sur la placo. La malamikoj triumfis. Neniu povis ech supozi tion, kio okazis.

Chirkau la dekdua horo oni levis permane la parlamentanon kaj li komencis oratori. La policistoj sin jhetis kontrau la kunvenintojn, sed okazis interbatado kaj ili estis repushitaj. Iu kamarado el Novachene kaptis la sabron de la chefserghento kaj la bridon de lia chevalo, kaj li turnighis surloke sen povi movighi.

Tiam la policistoj komencis pafi. La kunvenintoj sin jhetis al la surstrataj vendotabloj kaj komencis jheti kontrau la policistoj chion jheteblan: potoj, mokasenoj, hakiletoj kaj diversaj aliaj objektoj. Se mi trovighus pli proksime, certe ankau miaj akvomelonoj estus jhetitaj kontrau la policistoj. Ekklakis ankau shtonoj. La policistoj ekfughis, sed la ekscitita popolamaso persekutis kaj batis ilin. Ankau la pli timemaj inter la publiko ekfughis. Okazis granda tumulto. Oni povis vidi kiel iu poto flugas tra la aero, trafas iun policiston kaj diserighas en dekojn da pecetoj. Multaj policistoj, pafintaj kontrau la homamaso, estis peze batitaj, aliaj forkuris kaj kashighis. La kunveno okazis, kaj posttagmeze la parlamentano forveturis.

La arestoj komencighis chirkau la kvara horo posttagmeze, ili dauris plu ankau la sekvan tagon. Novachene svarmis de policistoj. Oni faris arestojn ankau en apudaj vilaghoj. Nur en nia vilagho neniu estis arestita. La trian tagon venis iu instruisto el Litakovo kaj alportis al mi protestan telegramon, por ke mi ghin subskribu. Ni sendis ghin al la ministro de Internaj Aferoj kun kopio al la laborista gazetaro kaj al la chiutaga jhurnalo "Zarja", kie ghi tuj aperis. Kaj char en ghi estis menciite, ke la arestitoj estis batitaj, la chefo de la subdistrikto Todorovski minacis min, ke "venos tago de repago". Kiam oni klarigis al li, kion mi prezentas fizike, li deklaris: "Ech se li estus duonhomo, li tamen repagos pro sia agado". Sed okazis tiel, ke dum la reghimo de la Popola Bloko, malgrau la multnombraj traserchoj, mi ne estis arestita en la subdistrikta policejo kaj ne renkontighis kun la nova policestro.