3.5.
Kritikoj pri esprimivo
3.5.1. "Esperanto
nepre oferas grandan nombron de nuancoj
esprimataj de naciaj lingvoj. La esprimo de la
sentoj, tiel grava en la parolo, malfacile trovas
sian lokon en tiu lingvo klara, kie chio estas
eksplicita. Same iuj stilaj diferencoj ne povas
esti tradukataj... (Burney).
* * *
Chiuj plej gravaj sentesprimiloj
ekzistantaj en nacia lingvo, kiel la portugala,
ekzistas ankau en Esperanto: interjekcio, onomatopeo,
Ia uzo de -as anstatau -is-tempo
(en rakontado), forigo de la verbo, tripunkto, uzo de
pligrandigaj kaj malgrandigaj sufiksoj por esprimi
sentojn, sona plilautigo, aliordigo, ripeto ktp.
Krome, ekzistas en Esperanto aliaj
sentesprimiloj, ekz.: la uzo de la afiksoj kiel
sendependaj vortoj, kiel en ege bela,
anstatau belega; la shanghebleco de
la fraz-konstruo: mi emas kanti, mi estas
kantema; A. farighis grafo, A. grafighis
(chi lasta enhavas iom da moko); la verbigo de
adjektivoj: el la maro roko grandegas;
la uzo de adjektivoj, adverboj au substantivoj en
ekkriaj frazoj: kiel blanka! kiom blanke! kia
blanko!; la karesaj sufiksoj chj
kaj nj: pachjo, panjo; ktp.
Tiurilate estas tre utile legi la verkon de d-ro E.
Privat "Esprimo de sentoj en Esperanto", el
kiu estis transskribitaj la supraj ekzemploj.
Jen kelkaj portugalismoj kaj iliaj
esperantaj tradukoj:
"Vou sair agora mesmo": mi
estas tuj elironta.
"Que ingchnuo que fui!": kia naivulo
mi (ja) estis!
"O pobre do menino": la kompatinda
infano.
"Que inferno de casa!": kia infera
domo!
"Que diabo esta voce a fazer aqui?": kion,
al la diablo, vi faras tie chi?
"Eu e que nao tenho culpa": ne mi
estas kulpa.
"Nao e o mar que afunda o navio, senao os
ventos": ne maro dronigas shipon, sed la
ventoj.
"Isto e que me admira"; jen kio min
mirigas.
"Foi a mim que o senhor chamou?": chu
ja min vi vokis?
"Eram eles que tao lamentosamente gemiam": estis
ili, kiuj tiel plende ghemadis.
"Passar desta para a melhor": fari
sian lastan translokighon.
"De o fora!, caia fora!" ("suma-se,
rua!"): enpakighu kaj
forighu, en bona ordo tra la pordo!
"Ele e meio pancada", au: "tem um
parafuso frouxo": mankas klapo al lia
kapo.
"Enlouqueceu, deu-lhe a doideira" lia
cerbo iris promeni.
Esperanto, same kiel iu ajn idiomo,
havas ankau idiotismojn: trafe au maltrafe
(hazarde); vole-nevole (devigite); trafite!
(ekzakte! ghuste!); perfekte kaj sen komo!
(korektege!); jen staras la bovoj antau la
monto! (tie kushas la problemo); nek
pikite, nek hakite (nek io, nek alio); komenci
de Adamo (ekde la komenco); li
neniam venkis la alfabeton (li estas
stulta); ktp.
Por diri, en familiara lingvo, ke
iu peno estas vana, Esperanto utiligas plurajn
idiotismojn, ekz.: cherpi akvon per kribrilo;
batadi la venton; melki kaproviron; kalkuli mushojn
ktp.
Pri idiotismoj bonvolu legi la
specialan chapitron en la verko de P. V. Lorenz
"Esperanto sem Mestre", el kiu estis
transskribitaj la supraj ekzemploj.
* * *
3.5.2. "Kiel oni
tradukus en Esperanton tekstojn slangajn,
popularajn au familiarajn?" (Burney).
* * *
La jhus prezentitaj ekzemploj
montras la facilon de Esperanto por esprimighi
popularece au lau familiara maniero. Restas respondi
al la kritiko pri slango.
"La slango", lau Brazila
Enciklopedio Merito, "krom signifi la lingvon
uzatan de friponoj, shtelistoj ktp., por ke ili ne
estu komprenataj de aliaj personoj, indikas ankau,
ordinare, la specialan terminologion de iuj homaj
grupoj. Multaj vortoj de slango estas sankciataj de
la populara uzado kaj, post iom da tempo, eniras en
la lingvon. Okazas tiel richigo, dank' al ]a procedo
de vort-formado, fare de la populara uzado. La slango
konsistigas universalan fenomenon kaj, ghenerale, la
procedoj aplikataj estas similaj en la diversaj
landoj. Okazas ekzemple forigo de silaboj, kiam oni
diras: taksio anstatau taksimetro.
Ofte oni anstatauigas substantivon per adjektivo
indikanta karakterizan proprecon: sonanto,
anstatau mono en monero. Estas
komuna ankau la uzo de metaforoj: brando,
anstatau malvirto, manio, senbrida inklino,
"tio, kion oni amas samkiel la drinkemuloj amas
brandon"; angheleto, anstatau pilotlernanto,
t. e. "ankorau ne ekzercighinta en la
flugado".
La supre transskribitaj konceptoj
kaj tradukoj de brazilaj ekzemploj montras sufiche,
ke ankau la slangaj procedoj ne estas fremdaj al la
Internacia Lingvo.
* * *
3.5.3. "Esperanto
ne kapablas esprimi kontentige chiujn
pensojn."
* * *
Kelkfoje oni audas tion ech de
lertaj esperantistoj. Oni povas respondi, ke
Esperanto efektive kapablas esprimi chion, ofte same
bone kiel la naciaj lingvoj, kelkfoje kun pli au
malpli da avantagho.
Ghenerale, pacienca esploro
permesas trovi la deziratan esperantan tradukon.
Antau nelonge klera esperantisto plendis al mi, ke li
ne trovas taugan tradukon por la brazila esprimo:
"sou viciado em cafe." Mi ne sukcesis helpi
lin tuj. Post kelkaj minutoj venis al mia kapo aro da
bonaj tradukoj: mi estas kafamanto, kafadoranto,
mi adoras kafon. Bedaurinde, post ol mi
trovis la solvojn, mi ne plu vidis la...
kaftrinkemulon.