PRI GRAMATIKO (1)

• Internacia lingvo povas uzi nur internacian alfabeton, sen ajnaj
  supersignoj. Chiaj supersignoj NENIAM estos universalaj, kaj ofte
  transformighas je nekompreneblaj hieroglifoj. La programoj kiel "Chapelilo"
  ne solvas la problemon (ghi estas kvazau multekosta rulsegho por homo, kiu
  mem scipovas iri).
  
  Se chiuj esperantistoj finfine interkonsentus pri komuna kaj simpla
  ortografio surbaze de la Fundamento, tio treege helpus al disvastigho de
  Esperanto.

• Mi jam delonge rimarkis, ke homoj preferas jen "h" jen "x" depende de
  ilia ghenerala rilato pri Esperanto. Se Esperanto estas nur lingvo de iu
  "esperantista popolo" (raumista vidpunkto), tiam ni povas uzi "x".
  Strangajhoj de nia "nacia lingvo" ne tushas "eksterulojn". Se Esperanto
  estas estonta internacia lingvo (finvenkista opinio, al kiu ankau mi
  apartenas), tiam ni devas adapti nin al internaciaj kutimoj.

• Por la tuta mondo litero "x" signifas sonon [ks]. Kaj ni ne povos shanghi
  tion, char internacia kutimo estas parto de tutmonda kulturo. Atribui al "x"
  la rolon de supersigno, kiun ghi neniam havis, kaj nei al "h" la rolon de
  supersigno, kiun ghi havas en la tuta kultura mondo, signifas batali kontrau
  Tutmonda Kulturo.
  
  Unua plej urgha pasho estas akcepti unu komunan ortografion surbaze de
  la "konstitucio" de nia lingvo. Esperi, ke la mondo akceptos lingvon, kiu
  havas plurajn ortografiojn, estas tre naive kaj stulte. La mondo respondos
  al ni: vi unue decidu, kiel vi skribu, kaj nur poste ni konsideros
  Esperanton.

• Scio de chiu lingvo komencighas de alfabeto, sed ni ne interkonsentis ech
  pri ghi. Kiel do ni povos varbi milionojn al Esperanto?
  
  Ni devas esti malfermitaj al la mondo, sen "naciaj strangajhoj". Ni
  devas strebi al tio, ke niaj retpaghoj kaj mesaghoj estu tuj normale
  videblaj kaj legeblaj al chiu persono, sen ia ajn anticipa elshutado kaj
  instalado. Kaj atingi tion eblas nur se ni uzos simplan internacian
  alfabeton. La Fundamento permesas kaj rekomendas tion, do ni chesigu
  auskulti frenezetajn programistojn kun fiks-ideo pri neceso de la
  supersignoj.

• Tri vojoj de reta Esperantumado
  
  Ekzistas legho, ke chiu movado degradighas. En chiu movado kun paso de tempo
  aperas pli kaj pli da malsaghuloj, ili komencas batalon kontrau fidelaj
  saghuloj kaj finfine plene perversas la originajn idealojn.
  Zamenhof sciis tion, kaj tial testamentis al ni Fundamenton. Ni devas gardi
  Fundamenton kiel pupilon de nia okulo, char ghi estas sola defendo de
  Esperanto kontrau malsaghuloj.
  
  Se ni skribas Esperante per komputiloj, ni havas tri vojojn por fari tion.
  a) Ni kiom-ajn-koste strebu bildigi la "chapelojn" sur komputila ekrano. Ni
  ja povas fari tion. Sed tio estas erara vojo. Se ni chapeligas tekstojn sur
  nia komputilo, ni ne havas garantion, ke nia korespondanto vidos la
  chapelojn. Do, necesas anticipa interkonsento pri iu komuna legilo. Sekve,
  al unu konvencio (Esperanto) aldonighas ankorau unu konvencio (chapeliga
  programo).
  Chefe, tiamaniere absolute ne eblas veni al neesperantistoj. Kiel skribi
  frazon en Esperanto en, ekzemple, nacilingva forumo? Kiel instrui Esperanton
  al amasoj? Chapeloj ne permesas tion! Do, ni iru al la mondo sen la "karaj
  chapeloj". Ne tro kara prezo pro populareco de Esperanto.
  
  Mi proponas tute rifuzi supersignojn, kiam ni skribas rete. Ni lasu
  supersignojn al nure paperaj eldonajhoj.
  
  b) Ekzistas alia vojo, skribi "x" anstatau la supersigno. Ghi estas
  neakceptebla. Iksoj kontrauas al Fundamento. Se ni permesas "ehxosxangxo",
  tiam ni devas permesi ankau "e^ho^san^go", "eh^os^ang^o", "eh>os>ang>o",
  "eh'os'ang'o", "eh*os*ang*o", ktp. Unuvorte, ni devas senhelpe ekkrii: "ni
  ne kapablas solvi tiun problemon! agu lauplache! anstatauigu la supersignojn
  per kio vi volas!"
  Tia "pluralismo" kauzas diversajn problemojn, ekzemple dum citado de unu
  E-dokumento en alia, ktp. Neniu lingvo toleras tian anarhhion. Kaj
  memkompreneble, la mondo nur ironie rigardos al niaj ekfortoj popularigi
  lingvon kun anarhhisma ortografio.
  Unua kaj sola devo de membroj de Akademio de Esperanto estas gardi
  Fundamenton kontrau atencoj de reformemuloj. Do, tiu akademiano, kiu mem
  malobeas Fundamenton, devas honeste eksighi el la Akademio kaj daurigi sian
  E-agadon kiel privata esperantisto.
  
  c) Ekzistas nur unu akceptebla kaj irenda vojo: sekvado al Fundamenta
  h-ortografio. Akademio de Esperanto povas fini chiujn siajn laborojn, sed se
  antau tio ghi prezentos rekomendon kaj prefere ech postulon, ke chiuj
  retumantaj e-istoj skribu lau "ehhoshangho", tiam sukcesa estonteco de
  Esperanto estos plene garantiita.
  
  Se esperantistoj plu kondutos tiel malsaghe kiel ghis nun, neeviteble aperos
  alia artefarita lingvo, kaj ties pli kapablaj sekvantoj realigos la postulon
  de nia epoko - ekuzon de komuna tuthomara lingvo.

• Uzi chapelojn en la reto ne estas oportune. Ekzemple, se ni skribos kun
  supersignoj en "Shkola Esperanto", kiom da abonantoj ne vidos ghustajn
  literojn?? Skribi kun supersignoj en E-retpaghoj entute estas krimo, char
  tio forpushas eventualajn eksterajn vizitantojn.

• Mi havas nenion kontrau chapelitaj literoj, sed ili ofte kauzas problemojn,
  skribate per komputilo.
  Skribante kun supersignoj per komputilo, vi neniam estas certa, chu chiuj
  vidas viajn leterojn normale. Do, ankau tio estas afero de egoismo kaj
  ghentileco.

• Antau kelkaj jaroj au jardekoj esperantistoj-programistoj faris grandan
  eraron, proponinte uzi "x" anstatau la supersigno. Ili senpripense semis la
  skismon. Novaj esperantistoj preferas h-sistemon kiel pli kutiman kaj
  naturan. Skribi "Ricxard, Sxell, Auxdi" shajnas por ili malbele. Ech se ni
  interkonsentus uzi iksojn, poste alvenos nova generacio de e-istoj, kiuj
  uzos literon "h". Do, la problemo ne estas solvebla per iksoj.

• Fundamento diras, ke kiam ni ne povas presi chapelojn, oni uzu literon "h"
  lau sistemo: Richard, Shell, Audi. Tio estas perfekta solvo. La bedaurindan
  skismon (pri reta E-ortografio) eblas venki nur surbaze de Fundamento.

• Vortojn kiel "kuracherbo" oni prefere skribu kun streketo: kurac-herbo,
  chas-hundo, flug-haveno... Tiaj vortoj estas maloftaj kaj ne shanghas
  esencon de la afero.

• Ekzistas eldiro, ke "nenio estas tiel longdaura, kiel provizorajho". Ni ne
  forgesu ankau pri poshaj elektronikaj notlibretoj, pejgheroj, telegrafo,
  infanaj ludkubetoj kaj aliaj aferoj, kiuj NENIAM havos chapelojn.
  Ni ne bezonas atendi ian nebulan estonton, char ni jam havas perfektan,
  senpagan, Fundamentan kaj internaciecan solvon, nome:
  1) pure fonetikan ortografion kun chapeloj, uzatan en libroj kaj revuoj;
  2) ortografion kun "h", uzindan en interreto.
  Ambau ortografioj estas absolute egalrajtaj; se ghis nun h-sistemo ne estis
  vaste uzata, tio okazis simple pro manko de komputiloj.

• Ni ne devas tute malzorgi pri ekstera beleco. Se ni volas edzinigi filinon,
  ni zorgu, ke shi havu belajn vestojn, sed ne chifonojn, chu ne? Do,
  h-sistemo estas ghuste tiu laumoda vesto, kiu estas plej akceptebla por
  eventualaj fianchoj; dum x-sistemo estas io tre ekstravaganca, stranga
  "vestajho", kiu povas altiri nur "strangulojn" au ech seks-maniulojn.

• Mi povus imagi interbatalon de fundamentisma principo kontrau la
  internaciisma. Sed chi-demande la fundamentismo kaj internaciismo koincidas;
  kiu povus ekpensi, ke e-istoj komencus batalon kontrau tiuj du bazaj
  principoj samtempe! Neimageble!

• Mi pensas, ke nunaj esperantistoj estas nur portempaj gardantoj de la
  heredajho "Esperanto", kaj vera posedanto de la lingvo estas la Homaro (kiu
  ankorau ne scias pri sia havajho).

• Lau mia kompreno, Akademio celas observi, ke la lingvo ne devojighu de
  Fundamento. Fundamento tute ne malhelpas akcepton de novaj vortoj, se ili
  vere estas necesaj. Gravas, ke la skeleton de la lingvo neniu rompu
  perforte. Formoj "ishi", "ri" ktp ne estas simplaj vortoj, ili jam entenas
  regulojn, kiuj kontrauas Fundamenton. Tial, lau mi, ili estas dangheraj kaj
  nepermeseblaj.

• Bertilo Wennergren:
  >Unu el la solvoj de "Bharato" estis diri "Baharato"...
  >Simile mi faris pri "Mbabane" (la chefurbo de Svazilando):
  >mi uzas la Esperantan formon "Mababano". Por "N'djamena"
  >(la chefurbo de Chado) mi uzas "Nighameno".
  >Chu tiuj proponoj prosperos, mi tamen iom dubas.
  
  Necesas skribi: Bharato, Mbabano, Nghameno!
  Lhaso, sed ne Lahaso! Pnompeno, sed ne Ponomopeno! Botsvano, sed ne
  Botosovano! Tbiliso, sed ne Tibiliso!

• Elparoli [Bharato] estas ne pli malfacile, ol elparoli [subhavi].
  La erara formo "Barato" kauzos skismon kaj negative influos disvastighon de
  Esperanton en Hindio.

• Literoj "bh", "dh" estas plej fidela kaj internacie delonge akceptita
  transskribo de la respektivaj sanskritaj sonoj. Tiel faras ne nur angla
  tradicio, sed ankau chiuj aliaj konataj al mi tradicioj (certe, ankau la
  rusa). Rezigni ghin, krachi sur la tradiciojn, facilanime alinomi
  plurjarmilan landegon pro iaj dogmaj konsideroj - estas plena frenezajho.
  
  En Volapuk forestis [r], char "ghi estas malfacila" por chinoj. Batali
  kontrau naturaj, vivantaj nomoj pro fikcia "malfacila elparoleblo" estas
  pura _volapugismo_.

• Hindaj e-istoj elektis por sia lando nomon "Bharato". Bedaurinde,
  enmiksighis europaj "kompetentuloj"... Chu hindoj, chinoj au afrikanoj
  indikas al vi, kiel vi nomu Esperante viajn lokojn??

• Pri neceso estimi Kulturon
  
  Propraj nomoj apartenas al Kulturo, kaj ni ne rajtas nerekoneble kripligi
  ilin. Ni rajtas aldoni finajhon -o, kaj jen chio. Nomoj de landoj, urboj,
  popoloj estas popola richajho. Ili ofte kalkulas jarmilojn. Ni devas estimi
  popolojn. Se ni kripligos karajn por ili nomojn, ili malakceptos Esperanton,
  kaj ni mem multon perdos.
  
  Se en propra nomo estas duobla konsonanto, ghi restu: finno, Mekko, Dakko,
  Bonno.
  
  Se iu nomo komencighas per nekutima son-kombino, tiel restu. Se milionoj
  povas elparoli tiujn nomojn, do ankau esperantistoj povas.
  Diri [Mbabano] ne estas pli malfacile, ol [ko-mbi]. Komenca mb- tuj diras al
  ni, ke temas pri afrika nomo. Ni estimu afrikanojn kaj ne faru el ili
  japanojn.
  Diri [Nghameno] ne estas pli malfacile, ol [so-ngho].
  
  Sagha politiko por esperantistoj estus adaptighi al naciaj kulturoj, ne
  torturi ilin per iu Prokrusta lito. Chiu bato kontrau ili revenos al ni. Ne
  chiuj esperantistoj estas saghaj au bonintencaj. Oni evitu malkompetentajn
  ordonojn, kaj la vivo solvos chiun problemon.

• Chiu pli-malpli klera lingvisto diros, ke toponimoj estas granda
  valorajho, ke kripligi ilin estas krimo antau estintaj kaj estontaj
  generacioj.

• Por bona esperantologo ne sufichas erudicio. Li devas esti ankau filozofo.
  Esperantologo, kiu ne estas iomete filozofo (kaj temas, kompreneble, pri
  ghusta, humana filozofio), neniam estos bona esperantologo. Lia tasko ja
  estas ne nur priskribi la lingvon (kiel okazas kun aliaj, naturaj lingvoj),
  sed ankau preskribi ghian lingvouzon. Sed, por preskribi, li devas havi
  ghustajn ideojn pri tio, kio estas Esperanto kaj por kio ghi estas kreita.
  Li devas esti en chiuj rilatoj kultura homo.

• E-kulturo NE estas aparta kulturo, simila al aliaj kulturoj, kaj ghi NE
  estas alternativo al ili. E-kulturo estas sintezo de chiuj aliaj kulturoj,
  ghi estas ia superkulturo, ech se nun ghi estas en embria stadio.

• Akademio de Esperanto okupighu pri gramatiko, same kiel medicino
  okupighas pri homa korpo. Sed moderna, klera medicino scias pri ekzisto de
  homa animo, kiu estas multe pli grava, ol korpo.
  Korpa sano ne estas tiel grava por homo, kiel anima sano; kaj lingvaj temoj
  ne tiel gravas por Esperanto, kiel ideaj temoj.
  Se iuj medicinistoj ne evitas temojn pri psikologio, etiko kaj filozofio,
  tio nur pruvas ilian klerecon.

• Nomoj Guatemalo, Ekuadoro kaj Nikaraguo (sen supersigno!) aspektas
  bele. Se por loghantoj de tiuj landoj tiaj nomoj shajnas pli naturaj, do
  tiajn ni ekuzu. Tute ne estas tasko de la Akademio malpermesi taktike
  formojn.

• Akcepti kutimajn lando- kaj urbo-nomojn ne estas "oportunismo", ghi estas
  prudenta kompromiso. Kontraue, arbitre shanghi tiujn nomojn pro iuj dogmoj
  estas nenecesa "ekstremismo" kaj "trockismo". :)
  
  Kiuj preferas formojn "Guatemalo, Ekuadoro, Nikaraguo", tiu povas kuraghe
  uzi ilin, ne petante permeson de la Akademio. Tasko de la Akademio de
  Esperanto estas defendi Fundamenton; la akademianoj povas nur esprimi sian
  privatan kaj por neniu devigan opinion, kaj jen chio. Chiuj konkretaj
  detaloj de la lingvo estas decidendaj fare de la ordinaraj esperantistoj.

• "Swami" signifas "spirita instruisto". Ghi estas honora titolo de hindaj
  pensuloj. En rusa lingvo oni same uzas "свами". Tial "su^amio" ("suamio" lau
  h-ortografio) eble estas uzinda ankau en Esperanto. Kaj ne necesas elpensi
  neekzistantajn "regulojn", kiuj "malpermesas" uzadon de "u^" post
  konsonanto.

• La problemoj estu solvataj per libera lingvouzado de la "esperantista
  popolo". Tasko de la Akademio estas observi, ke tiu lingvouzado ne rompu la
  Fundamenton (chu ne?), jen chio.
  
  Formoj "Bharato", "Nikaraguo" kaj kelkaj aliaj propraj nomoj ne rompas la
  Fundamenton, tial ili ne estas en kompetenteco de la Akademio. Do, la
  akademianoj povas diskuti pri ili nur kiel privataj personoj, sed ne kiel
  iaj "preskribantoj".

• Vorto "virdo" (por traduki "Word") shajnas al mi ne bona. Oni ne rajtas tiel
  kripligi internaciajn terminojn (fakte, propra nomo - nomo de programo). Pli
  bona al mi shajnas formo "u^ordo".

• Chio, kion akademianoj povas, estas eldiri sian privatan, por neniu devigan
  opinion. Ni ne rajtas atendi de la Akademio definitivajn "solvojn" de
  problemoj, kiuj kushas ekster la Fundamento. Fakte, se la Akademio pretendus
  regi chion en la lingvo, tiam tre facile povus okazi katastrofo por
  Esperanto. Intelekta nivelo de la Akademianoj ne estas multe pli alta, ol
  tiu de "ordinaraj e-istoj" (iam ghi estas ech pli malalta). Do, ekzistas
  reala danghero "oficiale" akcepti malghustajn decidojn, kiuj malhelpegos al
  Esperanto.