GRAMATIKO DE
ESPERANTO
A. Alfabeto
Aa, Bb, Cc, C^c^, Dd, Ee, Ff, Gg,
G^g^, Hh, H^h^, Ii, Jj, J^j^, Kk, Ll, Mm, Nn,
Oo, Pp, Rr, Ss, S^s^, Tt, Uu, U^u^, Vv, Zz.
Rimarko. Presejoj, kiuj ne
posedas la literojn c^, g^, h^, j^, s^, u^, povas
anstatau ili uzi ch, gh, hh, jh, sh, u.
B. Reguloj
1) Artikolo
nedifinita ne ekzistas; ekzistas nur artikolo
difinita (la), egala por chiuj
seksoj, kazoj kaj nombroj.
Rimarko. La uzado
de la artikolo estas tia sama, kiel en la aliaj
lingvoj. La personoj, por kiuj la uzado de la
artikolo prezentas malfacilajhon, povas en la unua
tempo tute ghin ne uzi.
2) La substantivoj
havas la finighon o. Por la formado
de la multenombro oni aldonas la finighon j.
Kazoj ekzistas nur du: nominativo kaj akuzativo; la
lasta estas ricevata el la nominativo per la aldono
de la finigho n. La ceteraj kazoj
estas esprimataj per helpo de prepozicioj (la
genitivo per de, la dativo per al,
la ablativo per per au aliaj
prepozicioj lau la senco).
3) La adjektivo
finighas per a. Kazoj kaj nombroj
kiel che la substantivo. La komparativo estas farata
per la vorto pli, la superlativo per
plej; che la komparativo oni uzas la
konjunkcion ol.
4) La numeraloj
fundamentaj (ne estas deklinaciataj) estas: unu,
du, tri, kvar, kvin, ses, sep, ok, nau, dek, cent,
mil. La dekoj kaj centoj estas formataj per
simpla kunigo de la numeraloj. Por la signado de
numeraloj ordaj oni aldonas la finighon de la
adjektivo; por la multoblaj — la sufikson obl,
por la nombronaj — on, por la
kolektaj — op, por la disdividaj
— la vorton po. Krom tio povas
esti uzataj numeraloj substantivaj kaj adverbaj.
5) Pronomoj
personaj: mi, vi, li, shi, ghi (pri
objekto au besto), si, ni, vi, ili, oni;
la pronomoj posedaj estas formataj per la aldono de
la finigho adjektiva. La deklinacio estas kiel che la
substantivoj.
6) La verbo ne
estas shanghata lau personoj nek nombroj. Formoj de
la verbo: la tempo estanta akceptas la finighon -as;
la tempo estinta -is; la tempo
estonta -os; la modo kondicha -us;
la modo ordona -u; la modo sendifina
-i. Participoj (kun
senco adjektiva au adverba): aktiva estanta -ant;
aktiva estinta -int; aktiva estonta -ont;
pasiva estanta -at; pasiva estinta -it;
pasiva estonta -ot. chiuj formoj de
la pasivo estas formataj per helpo de responda formo
de la verbo esti kaj participo
pasiva de la bezonata verbo; la prepozicio che la
pasivo estas de.
7) La adverboj
finighas per e; gradoj de komparado
kiel che la adjektivoj.
8) Chiuj prepozicioj
per si mem postulas la nominativon.
9) Chiu vorto estas legata, kiel
ghi estas skribita.
10) La akcento estas chiam sur la
antaulasta silabo.
11) Vortoj kunmetitaj estas
formataj per simpla kunigo de la vortoj (la chefa
vorto staras en la fino); la
gramatikaj finighoj estas rigardataj ankau kiel
memstaraj vortoj.
12) Che alia nea vorto la vorto ne
estas forlasata.
13) Por montri direkton, la vortoj
ricevas la finighon de la akuzativo.
14) Chiu prepozicio havas difinitan
kaj konstantan signifon; sed se ni devas uzi ian
prepozicion kaj la rekta senco ne montras al ni, kian
nome prepozicion ni devas preni, tiam ni uzas la
prepozicion je, kiu memstaran
signifon ne havas. Anstatau la prepozicio je
oni povas ankau uzi la akuzativon sen prepozicio.
15) La tiel nomataj vortoj fremdaj,
t. e. tiuj, kiujn la plimulto de la lingvoj prenis el
unu fonto, estas uzataj en la lingvo Esperanto sen
shangho, ricevante nur la ortografion de tiu chi
lingvo; sed che diversaj vortoj de nnu radiko estas
pli bone uzi senshanghe nur la vorton fundamentan kaj
la ceterajn formi el tiu chi lasta lau la reguloj de
la lingvo Esperanto.
16) La fina vokalo de la
substantivo kaj de la artikolo povas esti forlasata
kaj anstatauata de apostrofo ("Fundamenta
Krestomatio" L. L. Zamenhof, p-oj 254-256).